هورمون های جنسی مردان از جمله تستوسترون که بیشتر آن در بیضه ها و اندکی در غده فوق کلیه ساخته می شود باعث ایجاد صفات مردانه میشوند
هورمون ها پیام رسان های شیمیایی هستند که توسط غدد ساخته می شوند و در خون حمل می شوند تا روی سایر اندام های بدن تأثیر بگذارند. برای رشد، تولید مثل و تندرستی به هورمون نیاز است. انجام آزمایشات هورمونی و چکاپ سالانه در بهترین آزمایشگاه کرج ، برای تشخیص زودرس بسیاری از اختلالات موثر هستند.
چرا مغز برای تولید مثل مردان مهم است؟
غده هیپوفیز و هیپوتالاموس که در پایه مغز قرار دارند، تولید هورمون های مردانه و اسپرم را کنترل می کنند. هیپوتالاموس هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH) را می سازد که ترشح هورمون های دیگر را از غده هیپوفیز کنترل می کند.
نقش هورمون های جنسی مردانه چیست؟
تستوسترون هورمون اصلی جنسی در مردان است. بیشتر تستوسترون در بیضه ها ساخته می شود. مقادیر کمی نیز در غده فوق کلیوی ساخته می شود.
آندروژن چیست؟
تستوسترون، آندرستن دیون، دهیدرو اپی آندروسترن مجموعا آندروژن ها نامیده می شوند. این هورمون ها مشتق از کلسترول هستند. آندروژن ها به ویژه هورمون های تستوسترون و دی هیدرو تستوسترون سبب تمایز جنسی، تکامل اندام های ثانویه جنسی، اسپرم سازی و متابولیسم می شوند. در بین هورمون های آندروژن تستوسترون هورمون جنسی اصلی در مردان می باشد. آندروژن ها در دوران بلوغ افزایش می یابند و برای بلوغ و تولید مثل ضروری هستند.
تستوسترون چیست؟
تستوسترون مهمترین آندروژن (هورمون جنسی مردانه) است. برای داشتن عملکرد طبیعی تولید مثل به این هورمون نیاز است. تستوسترون برای تغییرات فیزیکی که در دوران بلوغ رخ می دهد، مانند رشد آلت تناسلی، بیضه ها، رشد موهای صورت و بدن و رشد ماهیچه ها مهم است. این هورمون بر روی سلول های بیضه تاثیر می گذارد تا اسپرم بسازند همچنین به رشد استخوان ها کمک می کند و بر خلق و خو و میل جنسی تأثیر می گذارد. مقداری از تستوسترون به استروژن، تبدیل می شود و این برای سلامت استخوان اهمیت دارد.
تستوسترون در کدام قسمت ساخته می شود؟
تستوسترون عمدتاً در بیضه ها ساخته می شود. مقدار کمی تستوسترون نیز توسط غدد فوق کلیوی ساخته می شود.
چه اتفاقی برای تستوسترون در خون می افتد؟
همانطور که تستوسترون در خون حرکت می کند، تغییر یافته یا متابولیزه می شود و به هورمون های جنسی دیگر مانند استرادیول و دی هیدروتستوسترون (DHT) تبدیل می شود. استرادیول که به عنوان هورمون جنسی زنانه شناخته می شود، برای سلامت استخوان و پیشگیری از پوکی استخوان اهمیت دارد. DHT یک آندروژن قدرتمند است که از تستوسترون در برخی از قسمت های بدن مانند پوست و پروستات ساخته می شود.
چگونه سطح تستوسترون در طول روز تغییر می کند؟
سطح تستوسترون در خون در طول روز تغییر می کند. تستوسترون در زمانی که از خواب بیدار می شوید به بالاترین حد خود می رسد و حدود 12 ساعت بعد به پایین ترین حد خود می رسد. این الگو در طول روز “ریتم روزانه” نامیده می شود و به طور معمول در بسیاری از سیستم های هورمونی بدن اتفاق می افتد.
اختلال در میزان تستوسترون:
سطوح بالا یا پایین تستوسترون می تواند منجر به اختلال در عملکرد قسمت هایی از بدن شود که معمولاً توسط این هورمون تنظیم می شود.
افزایش تستوسترون می‌تواند در اثر موارد زیر رخ دهد:
- هیپرپلازی آدرنال
- پرکاری تیروئید
- سندروم مقاومت به آندروژن
- تومورهای قشر آدرنال
- بلوغ جنسی زودرس
- تومورهای بیضه یا خارج گنادی
- هیرسوتیسم (پرمویی در زنان)
- سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- تومورهای تروفوبلاستیک در زمان حاملگی
اما هنگامی که یک مرد کمبود تستوسترون یا هیپوگنادیسم دارد، ممکن است مشکلات زیر را تجربه کند:
- کاهش میل جنسی
- اختلال در نعوظ
- تعداد کم اسپرم
- بزرگ شدن پستانها
با گذشت زمان، این علائم نیز تجربه شوند:
- ریزش موهای بدن
- از دست دادن حجم عضلانی و قدرت بدنی
- افزایش چربی بدن
کمبود تستوسترون ممکن است منجر به پوکی استخوان، نوسانات خلقی، کاهش انرژی و کوچک شدن بیضه شود.
علل کمبود تستوسترون می تواند شامل موارد زیر باشد:
- سندروم داون
- ناتوانی جنسی
- کریپتورکیدیسم (نهان‌بیضگی)
- مصرف زیاد الکل
- اورمی
- تأخیر در بلوغ
- نارسایی کبدی
- سوء تغذیه
- هیپوگنادیسم اولیه و ثانویه
- آسیب بیضه، مانند اخته شدن
- عفونت بیضه ها
- داروها، مانند مسکن های مخدر
- اختلالاتی که بر هورمون ها تأثیر می گذارد، مانند تومورهای هیپوفیز یا سطوح بالای پرولاکتین
- بیماری های مزمن، از جمله دیابت نوع 2، بیماری های کلیوی و کبدی، چاقی و HIV/AIDS
- بیماری های ژنتیکی مانند سندرم کلاین فلتر، سندرم پرادر ویلی، هموکروماتوز، سندرم کالمن و دیستروفی میوتونیک
از طرف دیگر، تستوسترون بیش از حد می تواند منجر به شروع بلوغ قبل از سن 9 سالگی شود. این عارضه عمدتاً بر مردان جوان تأثیر می گذارد و بسیار نادرتر است.
با این حال، در زنان، سطوح بالای تستوسترون می تواند منجر به طاسی با الگوی مردانه، صدای بم، و بی نظمی های قاعدگی شود و همچنین مشکلات زیر را ایجاد میکند:
- رشد و تورم کلیتوریس
- تغییرات در فرم بدن
- کاهش سایز سینه
- پوست چرب
- آکنه
- رشد موهای صورت در اطراف بدن، لب ها و چانه
مطالعات اخیر همچنین سطوح بالای تستوسترون در زنان را با خطر فیبروم رحم مرتبط دانسته اند.
عدم تعادل تستوسترون را می توان با آزمایش خون تشخیص داد و بر این اساس درمان کرد.
ارتباط سطح تستوسترون و افزایش سن:
سطح تستوسترون به طور طبیعی با افزایش سن کاهش می یابد.
اثرات کاهش تدریجی سطح تستوسترون با افزایش سن مردان در سال های اخیر مورد توجه فزاینده ای قرار گرفته است. به عنوان هیپوگنادیسم دیررس شناخته می شود.
پس از 40 سالگی، غلظت تستوسترون در گردش در هر سال حدود 1.6 درصد کاهش می یابد.
آزمایشهای مربوط هورمونهای جنسی در مردان:
آزمایشهای زیر جهت بررسی وضعیت هورمون های جنسی در مردان انجام میشوند. برای انجام این آزمایش ها میتوانید به یکی از بهترین آزمایشگاه های کرج مراجعه نمایید یا برای استفاده از امکان خونگیری در منزل (3) با آزمایشگاه گوهردشت تماس بگیرید.
- آزمایش Dehydroepiandrosterone Sulfate
DHEA-S هورمونی مردانه است که در هر دو جنس وجود دارد. این هورمون مسئول بروز صفات ثانویه جنسی در مردان است و بعد از متابولیزه شدن در بدن می‌تواند به تستوسترون و آندرستندیون و یا استروژن تبدیل شود. محل اصلی ساخت این هورمون، قشر غدۀ فوق کلیوی است ولی میزان کمی از آن در بیضه‌ها و تخمدان‌ها ساخته میشود. ترشح این هورمون به وسیلۀ هیپوفیز کنترل می‌گردد. اندازه‌گیریDHEA-S شاخص خوبی برای ارزیابی عملکرد غدۀ فوق کلیوی است. اغلب این آزمایش با آزمایشهای دیگری نظیر FSH، LH، Prolactin، Testosterone درخواست میشود.
سطح هورمونDHEA-S در نوزادان هر دو جنس بالا می‌باشد و زمان کوتاهی بعد از تولد سطح این هورمون کاهش می‌یابد و در دورۀ بلوغ مجدداً بالا می‌رود.
برای کمک به بررسی عملکرد غده فوق کلیوی، جهت تشخیص تومورهای فوق کلیوی و برای بررسی علت وجود صفات مردانه در خانم‌ها و بلوغ زودرس در پسران درخواست میشود. زمانی که خانم‌ها نشانه‌هایی از هیرسوتیسم مانند رشد بیش از اندازه موهای زائد، آکنه، فقدان عادت ماهیانه و یا ناباروری بروز می‌دهند نیز این آزمایش درخواست میشود.
این آزمایش در موارد شک به بیماریهای زیر نیز درخواست میشود:
- بیماری های خود ایمنی مانند بیماری آدیسون و لوپوس اریتماتوس
- بیماری های قلبی عروقی
- بیماری های کلیوی
- آزمایش تستوسترون
همان طور که پیشتر اشاره شد، تستوسترون هورمونی استروئیدی است که توسط سلول‌های لایدیک موجود در بیضه ساخته میشود. این هورمون در مردان و زنان توسط غده فوق کلیوی نیز ساخته میشود. در مردان ترشح این هورمون باعث ظهور صفات ثانویه جنسی نظیر رشد آلت تناسلی، رویش مو در بدن، رشد عضلات و بم شدن صدا میشود. در زنان تستوسترون به هورمونهای جنسی زنانه تبدیل میشود. تحریک و کنترل تولید این هورمون توسط هورمون LH که از هیپوفیز ترشح میشود صورت می‌گیرد. جهت تشخیص علت ناباروری، مشکلات نعوذ، تأخیر یا اختلال در ظهور صفات ثانویه جنسی در مردان و تشخیص علت ظهور صفات ثانویه مردانه در زنان و تشخیص بیماری تخمدان پلی کیستیک، این آزمایش درخواست میشود.
هورمون تستوسترون در ساعات اولیۀ صبح (4 تا 8 صبح) به بیشترین مقدار و عصرها (4 تا 8 شب) به کمترین میزان خود می‌رسد. بعد از ورزش میزان آن افزایش می‌یابد و با افزایش سن از میزان ترشح آن کاسته میشود. 1 تا 4 درصد از این هورمون به صورت پیوند نشده با پروتئین در جریان خون گردش می‌نماید که آن را Free Testosterone می‌نامند. در صورت وجود تومورهای غده فوق کلیوی یا تخمدان نیز ترشح تستوسترون می‌تواند افزایش یابد. مردانی که مبتلا به سرطان پیشرفته پروستات هستند تحت درمان با داروهایی قرار خواهند گرفت که سطح تستوسترون را پایین می‌آورند.
داروهایی که ممکن است بر آزمایش تستوسترون اثر بگذارند شامل موارد زیر هستند:
- درمان با آندروژنها
- استروئیدها
- ضد انعقاد
- باربیتورات‌ها
- کلومیفن
- هورمونهای خوراکی
- آزمایش FSH و LH:
FSH و LH در غده هیپوفیز ساخته میشوند و تولید آنها توسط هورمون های تولید شده در تخمدان و بیضه، هیپوفیز و هیپوتالاموس تنظیم و کنترل خواهد شد. FSH و LH بر روی قسمتی از بیضه ها اثر گذاشته و باعث ترشح هورمون تسوسترون میشود که این هورمون نیز باعث تولید اسپرم میشود. به همین دلیل به این آن ها، هورمون های اسپرم ساز می گویند. بنابراین کاهش مقدار این هورمون ها بر تعداد و کیفیت اسپرم ها و در نهایت باروری موثر است.
میزان FSH پس از سن بلوغ در مردان تقریبا ثابت می ماند. در نوزادان کمی پس از تولد FSH افزایش یافته و سپس کاهش خواهد یافت. به طوری که در پسرها در حدود ۶ ماهگی و در دخترها در سن ۲-۱ سالگی سطح آن بسیار ناچیز می باشد. در دوره قبل از بلوغ، سطح FSH دوباره افزایش خواهد یافت.
کاهش FSH در مردان، نشان دهنده نارسایی اولیه بیضه می باشد و افزایش سطح FSH سبب بلوغ زودرس می شود.
کاهش بیش از حد پایین هورمون LH، می‌تواند سبب بروز مشکلات مختلفی از جمله ناباروری، کاهش میل جنسی و بلوغ زودرس یا با تاخیر در کودکان شود.
- آزمایش پرولاکتین:
هورمون پرولاکتین توسط هیپوفیز ترشح می شود. ترشح زیاد پرولاکتین پرولاکتینوما نام دارد. پرولاکتینوما در مردان باعث ایجاد مشکلاتی از قبیل سر درد، اختلال در بینایی، کاهش میل جنسی، ناباروری، ناتوانی جنسی و کاهش رشد موها در صورت و بدن می شود.
- آزمایش استرادیول:
استرادیول یکی از هورمون های استروژنی است. این هورمون به مقدار زیاد در زنان و مقدار کم تر در مردان تولید می شود. از آن جایی که تستوسترون می تواند به استرادیول تبدیل شود، میزان اضافه استرادیول می تواند از دلایل سطوح پایین تستوترون در مردان باشد.
از شایع ترین علائم افزایش استرادیول در مردان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ناتوانی جنسی
- بزرگ شدن پستان ها
- افزایش چربی شکمی
- از دست دادن ماهیچه بدون چربی
- بدخلقی، مانند غم، نگرانی، ناامیدی
- خستگی
- مشکلات ادراری به دلیل بزرگ شدن پروستات
- دیابت نوع 2
- هورمون BhCG:
همه ما این هورمون را به عنوان یک آزمایش اصلی برای تشخیص بارداری میشناسیم ولی بهتر است بدانیم این هورمون علاوه بر تشخیص بارداری در زنان، برای تشخیص تومورهای بیضه در مردان نیز کاربرد دارد..