سرطان خون
سرطان های خون بر تولید و عملکرد سلول های خونی تأثیر می گذارند. بیشتر این سرطان ها از مغز استخوان شروع می شود، جایی که سلول های خون تولید می شوند. سلول های بنیادی در مغز استخوان بالغ می شوند و به سه نوع سلول خونی تبدیل می شوند: گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها. در اکثر سرطان های خون، روند طبیعی رشد سلول های خونی با رشد کنترل نشده یک نوع غیر طبیعی از سلول های خونی قطع می شود. این سلول‌های خونی غیرطبیعی یا سلول‌های سرطانی، از انجام بسیاری از عملکردهای خون مانند مبارزه با عفونت‌ها یا جلوگیری از خونریزی جدی جلوگیری می‌کنند. تشخیص به موقع سرطان خون در روند درمان و پیش آگهی بیماری بسیار موثر است.
انواع اصلی سرطان خون چه نام دارند؟
- لوسمی (2)، نوعی سرطان است که در خون و مغز استخوان یافت می شود، لوسمی به دلیل تولید سریع گلبول های سفید غیرطبیعی ایجاد می شود. تعداد بالای گلبول‌های سفید غیرطبیعی قادر به مبارزه با عفونت نیستند و توانایی مغز استخوان برای تولید گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها را مختل می‌کنند. لوسمی بر اساس نوع گلبول سفید خونی که روی آن تأثیر می گذارد و اینکه به صورت حاد یا مزمن رشد می کند به چهار نوع تقسیم می شود.
- لوسمی لنفوسیتی حاد (ALL): این نوع لوسمی با اختلال گلبول های سفید خون به نام لنفوسیت ها در مغز استخوان شروع می شود. افراد مبتلا به ALL تعداد زیادی لنفوسیت تولید می کنند که گلبول های سفید سالم را از بین می برد. ALL در صورت عدم درمان می تواند به سرعت پیشرفت کند.
لوسمی لنفوسیتی حاد شایع ترین نوع سرطان دوران کودکی است. کودکان 3 تا 5 ساله بیشتر به آن مبتلا می شوند، اما بزرگسالان بالای 75 سال نیز می توانند به ALL مبتلا شوند.
- لوسمی میلوئید حاد (AML): این نوع لوسمی در سلول های میلوئیدی شروع می شود که به طور معمول به گلبول های سفید، گلبول های قرمز و پلاکت ها تبدیل می شوند. AML تعداد هر سه نوع سلول های خونی سالم را کاهش می دهد. این نوع لوسمی به سرعت رشد می کند.
AML عمدتا افراد بالای 65 سال را تحت تاثیر قرار می دهد. این بیماری در مردان شایع تر از زنان است.
- لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL): شایع ترین نوع لوسمی در بزرگسالان است. مانند ALL، از لنفوسیت های مغز استخوان شروع می شود، اما کندتر رشد می کند. بسیاری از افراد مبتلا به CLL تا سال ها پس از شروع سرطان هیچ علامتی را نشان نمی دهند.
CLL عمدتاً افراد 70 ساله یا بالاتر را تحت تأثیر قرار می دهد. سابقه خانوادگی سرطان خون می تواند احتمال ابتلا به آن را افزایش دهد، مواجهه با مواد شیمیایی مانند علف کش ها یا حشره کش ها نیز شانس ابتلا را بیشتر می کند.
- لوسمی میلوئیدی مزمن (CML): این سرطان خون نیز مانند AML در سلول های میلوئیدی شروع می شود. اما سلول های غیر طبیعی به کندی رشد می کنند.
CML در مردان کمی بیشتر از زنان شایع است. معمولاً بزرگسالان را تحت تأثیر قرار می دهد، اما گاهی اوقات کودکان نیز ممکن است به آن مبتلا شوند.
- لنفوم: نوعی سرطان خون است که سیستم لنفاوی را تحت تأثیر قرار می دهد، سیستم لنفاوی مایعات اضافی را از بدن خارج می کند و سلول های ایمنی را تولید می کند. لنفوسیت ها نوعی گلبول سفید هستند که با عفونت مبارزه می کنند. لنفوسیت های غیر طبیعی به سلول های لنفوم تبدیل می شوند که تکثیر می شوند و در غدد لنفاوی و سایر بافت ها جمع می شوند. با گذشت زمان، این سلول های سرطانی سیستم ایمنی را مختل می کنند.
- میلوما: سرطان سلول های پلاسما است. سلول های پلاسما گلبول های سفید خونی هستند که آنتی بادی های مبارزه کننده با بیماری و عفونت را در بدن تولید می کنند. سلول های میلوما از تولید طبیعی آنتی بادی ها جلوگیری می کنند و سیستم ایمنی بدن را ضعیف و مستعد ابتلا به عفونت می کنند.
علائم سرطان خون چه مواردی هستند؟
افراد مبتلا به سرطان خون ممکن است علائم مختلفی را تجربه کنند، از جمله علائم زیر:
- کاهش وزن غیر قابل توضیح
- کبودی یا خونریزی غیر قابل توضیح
- توده یا تورم
- تنگی نفس
- تعریق شبانه
- عفونت هایی مداوم، مکرر و شدید
- تب غیر قابل توضیح (37.5 درجه سانتیگراد یا بالاتر)
- بثورات یا خارش پوست
- درد در استخوان ها، مفاصل یا شکم (معده)
- خستگی که با استراحت یا خواب برطرف نمی شود
- رنگ پریدگی – پوست زیر پلک پایین به جای صورتی سفید به نظر می رسد
چه عواملی موجب بروزز لوسمی یا سرطان خون می شود؟
به نظر می رسد که از ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در ایجاد سرطان خون نقش داشته باشند.
به طور کلی، لوسمی زمانی رخ می دهد که برخی از سلول های خونی تغییراتی (جهش) در ماده ژنتیکی یا DNA خود پیدا کنند. DNA سلول حاوی دستورالعمل هایی است که به سلول می گوید چه کاری انجام دهد. به طور معمول، DNA به سلول می گوید که با سرعت مشخصی رشد کند و در زمان مشخصی بمیرد. در لوسمی، جهش ها به سلول های خونی دستور می دهند که به رشد و تقسیم خود ادامه دهند.
وقتی این اتفاق می افتد، تولید سلول های خونی از کنترل خارج می شود. با گذشت زمان، این سلول‌های غیرطبیعی می‌توانند سلول‌های خونی سالم در مغز استخوان را از بین ببرند و منجر به کاهش تعداد گلبول‌های سفید سالم، گلبول‌های قرمز خون و پلاکت‌ها شوند و علائم و نشانه‌های سرطان خون را ایجاد کنند.
به طور کلی سن، جنسیت، قومیت، سابقه خانوادگی، قرار گرفتن در معرض اشعه یا مواد شیمیایی، ابتلا به برخی از بیماری ها (مانند سندروم داون)، در ابتلا به سرطان خون موثر هستند.
همچنین عواملی که ممکن است خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان خون را افزایش دهند به شرح زیر می باشند:
سابقه شیمی درمانی و پرتودرمانی برای سایر سرطان ها، فرد را در معرض افزایش خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان خون قرار می دهد.
به نظر می رسد ناهنجاری های ژنتیکی در ایجاد سرطان خون نقش دارند. برخی از اختلالات ژنتیکی، مانند سندرم داون، با افزایش خطر ابتلا به سرطان خون مرتبط هستند.
قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی مانند بنزن – که در بنزین یافت می شود و توسط صنایع شیمیایی استفاده می شود – با افزایش خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان خون مرتبط است.
کشیدن سیگار خطر ابتلا به لوسمی میلوژن حاد را افزایش می دهد.
سابقه خانوادگی لوسمی نیز خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می دهد.
با این حال، اکثر افراد با عوامل خطر شناخته شده به سرطان خون مبتلا نمی شوند. و بسیاری از افراد مبتلا به لوسمی هیچ یک از این عوامل خطر را ندارند.
سرطان خون چگونه تشخیص داده می شود؟
متخصصان ممکن است با پرسش در مورد علائم و سابقه پزشکی، تشخیص را آغاز کنند. معاینات فیزیکی کامل انجام خواهند داد. آنها ممکن است چندین نوع آزمایش خون و تصویربرداری را نیز درخواست دهند. آزمایشات ممکن است برای هر نوع سرطان خون متفاوت باشد اما به طور کلی آزمایشات مورد استفاده برای تشخیص سرطان خون که در بهترین آزمایشگاه پاتولوژی در کرج انجام می شوند، عبارتند از:
شمارش کامل خون (CBC): این آزمایش سلول های خونی را شمارش می کند. برای مثال، اگر پزشک مشکوک به سرطان خون باشد، عموما تعداد گلبول‌های سفید خون را بررسی می‌کند.
آزمایش شیمیایی خون: این آزمایش مواد شیمیایی و سایر مواد موجود در خون را بررسی می کند.
اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT): این تکنیک از اشعه ایکس و یک کامپیوتر برای ایجاد تصاویر سه بعدی از بافت های نرم و استخوان ها استفاده می کند. اگر پزشک مشکوک به میلوما است، ممکن است سی تی اسکن را برای بررسی آسیب های استخوانی درخواست کند.
اسکن تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): پزشک ممکن است برای بررسی علائم سرطان خون یا عوارض لنفوم که بر ستون فقرات تأثیر می‌گذارند، MRI را تجویز کند.
اسکن توموگرافی پوزیترون (PET): این تکنیک تصویر برداری، تصاویری از اندام ها و بافت ها تولید می کند. پزشک ممکن است برای جستجوی علائم میلوما، اسکن PET را درخواست کند.
بیوپسی مغز استخوان: پزشک ممکن است بیوپسی مغز استخوان را برای تجزیه و تحلیل درصد سلول های خونی طبیعی و غیر طبیعی در مغز استخوان انجام دهند. آنها همچنین ممکن است نمونه مغز استخوان را برای تغییراتی در DNA که ممکن است باعث رشد سرطان شود، آزمایش کنند.
سرطان خون چگونه درمان می شود؟
درمان انواع سرطان خون یکسان نیست. برخی از انواع سرطان خون به درمان های خاص به خوبی پاسخ می دهند. برخی از درمان های سرطان خون عوارض جانبی قابل توجهی دارند. پزشکان قبل از ارائه یک برنامه درمانی، عواملی از جمله سن، سلامت، نوع سرطان خون و عوارض جانبی خاص درمان را در نظر می گیرند. برخی از درمان های رایج برای سرطان خون عبارتند از:
شیمی درمانی: شیمی درمانی یک درمان اولیه سرطان خون است که سلول های سرطانی را می کشد تا پیشرفت بیماری را کاهش دهد یا سرطان را از بین ببرد.
پرتودرمانی: پرتودرمانی برای درمان لوسمی، لنفوم یا میلوما استفاده می شود. تابش پرتو، سلول‌های غیرطبیعی را هدف قرار می‌دهد و به DNA آنها آسیب می‌رساند تا نتوانند تولید مثل کنند. متخصصان اغلب پرتودرمانی را با سایر درمان ها ترکیب می کنند.
ایمونوتراپی: این درمان از سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سرطان استفاده می کند. ایمونوتراپی ممکن است به بدن کمک کند تا سلول های ایمنی بیشتری بسازد یا به سلول های ایمنی موجود کمک کند سلول های سرطانی را پیدا کرده و از بین ببرند.
درمان هدفمند برای سرطان: این درمان سرطان تغییرات ژنتیکی یا جهش‌هایی را هدف قرار می‌دهد که سلول‌های سالم را به سلول‌های غیرطبیعی تبدیل می‌کنند.
درمان با CAR T-cell: در درمان با CAR T-cell، متخصصان لنفوسیت های T-cell – نوعی گلبول سفید خون – را به درمان موثر سرطان تبدیل می کنند. آنها ممکن است از درمان با CAR T-cell برای درمان لوسمی لنفوبلاستیک حاد سلول B، مولتیپل میلوما و چندین نوع لنفوم غیر هوچکین استفاده کنند.
پیوند سلول های بنیادی اتولوگ: متخصصان می توانند قبل از انجام دوزهای بالای شیمی درمانی، سلول های بنیادی مغز استخوان را جمع آوری و ذخیره کنند. پس از انجام شیمی درمانی، سلول های بنیادی محافظت شده را جایگزین می کنند. به این ترتیب، در افرادی که کاشت سلول های بنیادی اتولوگ دارند می توانند از عوارض جانبی شیمی درمانی جلوگیری کنند.
پیوند سلول های بنیادی آلوژنیک: گاهی اوقات، مغز استخوان آسیب دیده باید با مغز استخوان سالم جایگزین شود. متخصصان یک اهداکننده مغز استخوان مناسب را شناسایی کرده و از سلول های اهداکننده برای جایگزینی سلول های آسیب دیده استفاده می کنند. این یک روش موثر اما خطرناک است.
پیش آگهی سرطان خون چگونه است؟
پیش آگهی فردی به چند چیز بستگی دارد:
- تشخیص، از جمله نوع سرطان خون و نتایج آزمایشات خاص
- مرحله بیماری زمانی که تشخیص داده می شود
- سن و تناسب اندام عمومی
عوارض جانبی درمان های سرطان خون چیست؟
درمان سرطان خون اغلب ترکیبی از شیمی درمانی و پرتودرمانی است. هر دو درمان موثر هستند اما عوارض جانبی متفاوتی دارند.
عوارض جانبی درمان با CAR T-cell: دو مورد از شایع ترین عوارض جانبی درمان با CAR T-cell عبارتند از سندرم انتشار سیتوکین (CRS) و مشکلات عصبی. در سندرم انتشار سیتوکین ممکن است بیمار احساس کند که به آنفولانزا مبتلا شده. درمان با CAR T-cell می تواند بر سیستم عصبی نیز تأثیر بگذارد و علائمی مانند مشکلات تعادل، تشنج یا لرزش ایجاد کند که ممکن است بر فعالیت های روزانه تأثیر بگذارد.
عوارض جانبی ایمونوتراپی: حدود 50 درصد از افرادی که ایمونوتراپی می کنند دارای عوارض جانبی هستند. کمتر از 5 درصد افراد عوارض جانبی جدی دارند. عوارض جانبی رایج شامل بثورات پوستی، خستگی، اسهال و کاهش سطح هورمون های تیروئید است.
عوارض جانبی درمان هدفمند: عوارض جانبی شایع شامل اسهال، افزایش آنزیم های کبدی و بثورات پوستی است. استفاده طولانی مدت ممکن است خطر مشکلات قلبی و سکته قلبی را افزایش دهد.
عوارض جانبی پیوند سلول های بنیادی: انواع مختلفی از پیوند سلول های بنیادی با عوارض جانبی متفاوت وجود دارد. عوارض بالقوه بر اساس سن و درمان قبلی متفاوت خواهد بود.