آزمایش بارداری (HCG) سطح گنادوتروپین جفتی انسان را در خون یا ادرار بررسی می کند. این اندازه گیری به این معنی است که آزمایش HCG می تواند تعیین کند که آیا فرد باردار است یا خیر، و همچنین آیا بدن او سطح مناسبی از هورمون های بارداری را تولید می کند یا خیر.
به طور معمول، سطح HCG به طور پیوسته در طول سه ماهه اول افزایش می یابد و به اوج خود می رسد، سپس در سه ماهه دوم و سوم با پیشرفت بارداری، سطح این هورمون کاهش می یابد.
پزشکان ممکن است چند آزمایش خون HCG را در طی چند روز برای نظارت بر نحوه تغییر سطح HCG در فرد تجویز کنند. این روند پایش میزان HCG می تواند به پزشکان کمک کند تا چگونگی پیشرفت بارداری را بررسی کنند. انجام آزمایش خون بارداری در کرج (2) و در آزمایشگاه گوهردشت در محیطی آرام قابل انجام است، همچنین امکان نمونه گیری در منزل نیز برای آزمایش خون بارداری و سایر آزمایشات دوران بارداری برای مادران عزیز برقرار است.
هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG) چیست؟
در دوران بارداری، سلول‌های جفت در حال رشد، هورمون hCG را می‌سازند. جفت کیسه ای است که تخمک را پس از لقاح تغذیه می کند و به دیواره رحم می چسبد.
hCG را می توان ابتدا در یک نمونه خون حدود 11 روز پس از لقاح تشخیص داد. میزان hCG هر 48 تا 72 ساعت دو برابر می شود. سطح هورمون hCG حدود 8 تا 11 هفته پس از لقاح به اوج خود می رسد.
سپس سطح hCG کاهش می یابد و برای بقیه دوران بارداری ثابت باقی می ماند.
چرا آزمایش خون hCG انجام می شود؟
آزمایش خون hCG برای تشخیص موارد زیر انجام می شود:
- تایید یا رد بارداری
- تعیین سن تقریبی جنین
- تشخیص بارداری غیرطبیعی، مانند حاملگی خارج از رحم
- تشخیص سقط جنین
- غربالگری برای سندروم داون
- کمک به تشخیص بیماری تروفوبلاستیک حاملگی (GTD)، که اصطلاحی برای تومورهای مرتبط با بارداری است.
نتایج آزمایش خون بارداری hCG به دو روش مختلف گزارش می شود:
کیفی: آزمایش های کیفی بسته به وجود یا عدم وجود hCG در نمونه، نتیجه مثبت یا منفی را گزارش می دهد. آزمایش های کیفی را می توان با استفاده از نمونه خون یا ادرار انجام داد. این نوع آزمایش اغلب برای تایید بارداری انجام می شود.
کمی: آزمایش کمی میزان hCG موجود در خون را اندازه گیری می کند. این آزمایش ها اغلب از نمونه خون استفاده می کنند، اما برخی از آزمایشات ادرار می توانند درجه ای از اندازه گیری کمی را نیز ارائه دهند. همراه با تایید بارداری، آزمایش‌های کمی hCG نیز می‌تواند به عنوان بخشی از فرآیند تشخیصی برای بارداری‌های غیرطبیعی و سایر بیماری‌های غیرمرتبط با بارداری که می‌توانند سطح hCG را افزایش دهند، مورد استفاده قرار گیرد. سطح HCG به تعیین سن جنین کمک می کند.
سطح HCG در سه ماهه اول افزایش می یابد و سپس اندکی کاهش می یابد. میزان HCG معمولاً حدود 12 هفته پس از لقاح به اوج خود می رسد و در حدود 28000-210000 IU/L گزارش می شود.
اگر HCG بالاتر از سطح متوسط بارداری باشد، می تواند نشان دهنده چندقلویی باشد.
چه زمانی باید آزمایش خون بارداری را انجام داد؟
برای کسب دقیق ترین نتایج، فرد نباید تا 1 تا 2 هفته بعد از فقدان قاعدگی تست بارداری خانگی را انجام دهد.
لانه گزینی معمولا یک هفته یا بیشتر پس از تخمک گذاری اتفاق می افتد. ممکن است چندین روز طول بکشد تا سطح HCG به اندازه کافی بالا برود تا آزمایشی برای تشخیص این هورمون انجام شود. هر چه فرد زودتر تست بارداری خانگی را انجام دهد، تشخیص این هورمون دشوارتر می شود.
آزمایش خون HCG می تواند بارداری را حدود 10 روز پس از لقاح تشخیص دهد، در حالی که آزمایش ادرار معمولاً 2 هفته یا بیشتر پس از فقدان قاعدگی می تواند بارداری را تشخیص دهد.
به طور کلی، این آزمایش معمولا زمانی انجام می شود که تصور می شود فردی باردار است. آزمایش خون ممکن است حاملگی را 10 روز پس از لقاح تشخیص دهد. دقت آزمایش های بارداری معمولاً در صورتی افزایش می‌یابد که حداقل 1-2 هفته پس از فقدان قاعدگی انجام شود.
همچنین ممکن است زمانی انجام شود که علائم و نشانه هایی وجود داشته باشد که حاکی از حاملگی خارج از رحم یا بارداری ناموفق باشد.
اگر بارداری خارج از رحم به موقع تشخیص و درمان نشود، ممکن است علائم شدیدتری را ایجاد کند، بنابراین برای زنان در سنین باروری بسیار مهم است که در صورت مشاهده این علائم با پزشک مشورت کنند.
این آزمایش همچنین ممکن است به عنوان یک آزمایش معمول قبل از برخی درمان‌های پزشکی، مانند جراحی یا شیمی‌درمانی، که می‌تواند به جنین آسیب برساند، انجام شود.
چه عواملی می تواند نتایج آزمایش HCG ادرار را تحت تاثیر قرار دهد؟
علاوه بر انجام زود هنگام آزمایش، عوامل زیر می توانند با آزمایش HCG ادرار تواخل ایجاد کنند و موجب نتیجه منفی کاذب شوند:
- نوشیدن آب زیاد به طوری که ادرار بسیار رقیق شود
- حجم ادرار زیاد یا خیلی کم روی نوار تست
- انجام آزمایش ادرار در اواخر روز
- استفاده از نوارهای آزمایش که تاریخ انقضای آنها سر آمده نیز ممکن است نتیجه مثبت یا منفی کاذب ایجاد کند.
آیا نتایج آزمایش خون بارداری کاملا دقیق و قابل اطمینان است؟
در حالی که هیچ آزمایشی 100٪ دقیق نیست، تست های بارداری بسیار دقیق در نظر گرفته می شوند.
برخی داروها، از جمله داروهای حاوی هورمون hCG، می توانند با نتایج آزمایش خون hCG تداخل داشته باشند. این داروها شامل داروهای کمک باروری مانند Profasi، Pregnyl و Pergonal هستند.
مصرف ماری جوانا همچنین می تواند منجر به افزایش سطح hCG شود.
نتایج آزمایش همچنین می تواند تحت تأثیر وجود تومورهای سلول زایا باشد. تومورهای سلول زایا می توانند سرطانی یا خوش خیم باشند و معمولاً در اندام های تناسلی یافت می شوند. این تومورها در سلول های تخمک یا اسپرم رشد می کنند.
سطح بالای hCG در غیاب بارداری می تواند نشان دهنده این باشد که پزشک باید آزمایشات بیشتری انجام دهد تا ببیند آیا سرطان عاملی برای افزایش هورمون HCG است یا خیر.
همچنین نتیجه مثبت در فردی که واقعاً باردار نیست می تواند پس از یائسگی یا هنگام مصرف مکمل های هورمونی رخ دهد.
نتیجه منفی در فردی که واقعاً باردار است ممکن است زمانی رخ دهد که آزمایش خیلی زود و زمانی که سطح hCG ناکافی است انجام شده. در صورت شک به بارداری، و نتیجه منفی آزمایش بارداری، باید آزمایش یک هفته بعد تکرار شود.
نتایج آزمایش بارداری یا آزمایش HCG چگونه تفسیر می شود؟
نتایج بر حسب میلی‌لیتر بین‌المللی در هر میلی‌لیتر (mUI/mL) داده می‌شود.
سطوح نرمال در موارد زیر یافت می شود:
زنان غیر باردار: کمتر از 5 mIU/ml
مردان سالم: کمتر از 2 mIU/ml
در بارداری، سطح HCG در سه ماهه اول به سرعت افزایش می یابد و سپس اندکی کاهش می یابد. محدوده مورد انتظار HCG در زنان باردار بر اساس سن بارداری به شرح زیر است.
3 هفته: 5 – 72 mIU/ml
4 هفته: 10-708 mIU/ml
5 هفته: 217 – 8245 mIU/mL
6 هفته: 152 – 32177 mIU/mL
هفتگی: 4059 – 153767 mIU/mL
8 هفته: 31366 – 149094 mIU/mL
9 هفته: 59109 – 135901 mIU/mL
10 هفته: 44186 – 170409 mIU/mL
12 هفته: 27107 – 201165 mIU/mL
14 هفته: 24302 – 93646 mIU/mL
15 هفته: 12540 – 69747 mIU/mL
16 هفته: 8904 – 55332 mIU/mL
هفته 17: 8240 – 51793 mIU/mL
18 هفته: 9649 – 55271 mIU/mL
بازه ی مقادیر متوسط در آزمایشگاه های مختلف ممکن است به طور نامحسوس متفاوت باشد.
سطح بالاتر از حد طبیعی هورمون HCGممکن است نشان دهنده موارد زیر باشد:
- دوقلویی یا چند قلویی
- کوریوکارسینوم رحم
- مول هیداتی فرم رحم
- سرطان تخمدان
- سرطان بیضه (در مردان)
- استفاده از داروهای کمک باروری خاص
- برخی از سرطان ها، از جمله تومورهایی که HCG ترشح می کنند
- اختلالات غدد درون ریز، به ویژه مشکلات غده هیپوفیز
- وجود آنتی بادی های غیر معمول در خون
در دوران بارداری، سطوح پایین تر از حد طبیعی بر اساس سن حاملگی ممکن است نشان دهنده موارد زیر باشد:
- مرگ جنین
- سقط جنین ناقص
- تهدید به سقط خودبخودی جنین
- حاملگی خارج رحمی
- اشتباه در محاسبه سن بارداری
گاهی اوقات سطوح پایین hCG می تواند ناشی از یک مشکل جدی باشد برخی از این دلایل در ادامه توضیح داده شده اند:
سن حاملگی اشتباه در محاسبه سن حاملگی:
به طور معمول، سن بارداری جنین با تاریخ اولین روز از آخرین قاعدگی محاسبه می شود. در صورت داشتن سابقه پریودهای نامنظم یا عدم اطمینان از تاریخ اولین روز از آخرین قاعدگی، ممکن است اشتباه در محاسبه سن بارداری رخ دهد.
برای محاسبه صحیح سن بارداری می توان از سونوگرافی و آزمایشات تیتر hCG استفاده کرد.
سقط جنین:
سقط جنین اغلب قبل از هفته 20 بارداری اتفاق می افتد. گاهی اوقات سطوح پایین hCG می تواند نشان دهنده این سقط جنین یا تهدید به سقط باشد. علائم رایجی که نشان می دهد سقط جنین رخ داده یا در حال رخ دادن است عبارتند از:
- خونریزی واژینال
- درد و گرفتگی شکم
- دفع بافت یا لخته خون
- قطع علائم بارداری
سقط زمانی است که تخمک بارور می شود و به دیواره رحم می چسبد، اما به رشد خود ادامه نمی دهد. هنگامی که ساک بارداری ایجاد می شود، هورمون hCG می تواند آزاد شود، اما از آنجایی که تخمک رشد نمی کند، سطح آن افزایش نمی یابد.
حاملگی خارج رحمی
این حالت زمانی است که تخمک بارور شده در لوله فالوپ باقی می ماند و به رشد خود ادامه می دهد. حاملگی خارج از رحم یک وضعیت خطرناک و تهدید کننده زندگی است، زیرا ممکن است باعث پارگی لوله فالوپ و خونریزی بیش از حد شود. سطوح پایین hCG می تواند به تشخیص حاملگی خارج از رحم کمک کند. در ابتدا علائم حاملگی خارج از رحم ممکن است شبیه علائم بارداری طبیعی باشد، اما با پیشرفت آن علائم زیر تجربه خواهند شد:
- درد شکم یا لگن که با زور زدن یا حرکت بدتر می شود (این علامت می تواند در ابتدا به شدت در یک طرف اتفاق بیفتد و سپس گسترش یابد)
- خونریزی شدید واژن
- درد شانه ناشی از خونریزی داخلی (خونریزی داخلی، دیافراگم را تحریک می کند و به صورت درد در شانه ظاهر می شود)
- درد در هنگام مقاربت
- درد در حین معاینه لگن
- سرگیجه یا غش به دلیل خونریزی داخلی
- شوک
آیا به غیر از بارداری دلیلی برای انجام آزمایش hCG وجود دارد؟
بتا hCG به عنوان یک نشانگر تومور نیز در نظر گرفته می شود، به این معنی که بتا hCG ماده ای است که توسط برخی از انواع تومورها تولید می شود. به همین دلیل است که در برخی موارد، آزمایش خون hCG ممکن است برای ارزیابی و مدیریت انواع خاصی از سرطان نیز استفاده شود.
سرطان هایی که می توانند باعث سطوح بالاتر از حد طبیعی hCG شوند عبارتند از:
- سرطان رحم یا کوریوکارسینوما
- سرطان ریه
- سرطان پستان
- سرطان تخمدان
شرایط غیرسرطانی، مانند سیروز کبد، و بیماری التهابی روده (IBD)، نیز می تواند منجر به افزایش سطح hCG شود.
اگرچه این آزمایش بیشتر در تشخیص بارداری زنان کاربرد دارد، اما ممکن است در بدن مردان نیز وجود داشته باشد. وجود این هورمون در خون مردان می تواند نشان دهنده ابتلا به سرطان بیضه باشد.
اگر مردی توده‌ای را در یکی از بیضه‌های خود لمس کند، یا اگر پزشک تشخیص دهد که او در معرض خطر ابتلا به سرطان بیضه قرار دارد، ممکن است آزمایش خون برای بررسی وجود هورمون hCG را درخواست دهد.
اگر این هورمون در خون مردی وجود داشته باشد، به انجام آزمایشات بیشتری برای تعیین علت نیاز است.