هورمون های جنسی زنان

آزمایش هورمون های جنسی زنان نقش مهمی در رشد جنسی، تولید مثل و سلامت عمومی زنان دارند. سطح هورمون های جنسی در طول زمان تغییر می کند، اما برخی از مهم ترین تغییرات در دوران بلوغ، بارداری و یائسگی اتفاق می افتد.

در این مقاله که توسط گروه علمی دقیق ترین آزمایشگاه کرج (2) تهیه شده، انواع هورمون‌های جنسی زنانه، نقش آن‌ها در بدن و چگونگی تأثیر آن‌ها بر احساسات جنسی را مورد بحث قرار می‌دهیم. انجام چکاپ هورمونی و نمونه گیری در منزل در آزمایشگاه گوهردشت امکان پذیر است.

ماهیت هورمون های جنسی چیست؟

هورمون ها پیام رسان های شیمیایی هستند که توسط غدد درون ریز تولید شده و به جریان خون رها می شوندو به تنظیم بسیاری از فرآیندهای بدن مانند اشتها، خواب و رشد کمک می کنند.

هورمون های جنسی آنهایی هستند که نقش اساسی در رشد و تولید مثل جنسی دارند. غدد اصلی تولید کننده هورمون های جنسی غدد فوق کلیوی و غدد جنسی هستند که شامل تخمدان ها در زنان و بیضه ها در مردان می شود.

هورمون های جنسی برای طیف وسیعی از عملکردهای بدن و سلامت عمومی افراد نیز مهم هستند. هم در مردان و هم در زنان، هورمون های جنسی در موارد زیر نقش دارند:

• بلوغ و رشد جنسی
• تولید مثل
• میل جنسی
• رشد استخوان و ماهیچه
• پاسخ های التهابی
• تنظیم سطح کلسترول
• رشد مو
• توزیع چربی بدن

سطح هورمون های جنسی در طول زندگی افراد در نوسان است. عواملی که می توانند بر سطح هورمون های جنسی زنانه تأثیر بگذارند عبارتند از:

• سن
• قاعدگی
• بارداری
• یائسگی
• فشار خون
• داروها
• محیط

عدم تعادل هورمون های جنسی می تواند منجر به تغییر در میل جنسی و مشکلات سلامتی مانند ریزش مو، آسیب استخوان و ناباروری شود.

انواع هورمون جنسی زنانه:

در زنان، تخمدان ها و غدد فوق کلیوی تولید کننده اصلی هورمون های جنسی هستند. هورمون های جنسی زنانه شامل استروژن، پروژسترون و مقادیر کمی تستوسترون است.

استروژن:

استرادیول هورمونی استروئیدی است که از دستۀ استروژن‌ها می‌باشد و مسئول تنظیم عادت ماهیانه است. انواع شایع استروژن‌ها، استرون (E1)، استرادیول (E2) و استریول (E3) می‌باشد.

استروژن‌ها مسئول توسعۀ صفات جنسی و اندام‌های جنسی زنانه هستند. میزان E1 و E2 در خانم‌های غیرباردار و E3 در بارداران بیشتر است.

در بانوان غیرباردار میزان E2  نسبت به E1 بیشتر است. این هورمون توسط تخمدان‌ها و مقداری نیز توسط غده فوق کلیوی تولید می‌شود. در مردان نیز بیضه‌ها و غده فوق کلیوی مسئول تولید این هورمون می‌باشند.

استروژن احتمالاً شناخته شده ترین هورمون جنسی است و نقش مهمی در رشد، تولید مثل و میل جنسی ایفا می کند.

پروژسترون:

تخمدان ها، غدد فوق کلیوی و جفت هورمون پروژسترون را تولید می کنند. سطح پروژسترون در زمان تخمک گذاری و در دوران بارداری افزایش می یابد.

پروژسترون به تثبیت چرخه های قاعدگی کمک می کند و بدن را برای بارداری آماده می کند. داشتن سطح پایین پروژسترون می تواند منجر به پریودهای نامنظم، مشکل در بارداری و خطر بیشتر برای بروز عوارض در دوران بارداری شود.

تستوسترون

اگرچه تستوسترون هورمون اصلی جنسی در مردان است، اما در زنان نیز به مقدار کمتری وجود دارد.

در زنان، تستوسترون بر باروری، میل جنسی، قاعدگی، بافت و توده استخوانی و تولید گلبول قرمز اثر میگذارد.

نقش هورمونهای جنسی در بلوغ چیست؟

زنان معمولاً بین سنین 8 تا 13 سالگی وارد بلوغ می‌شوند و بلوغ معمولاً زمانی که حدود 14 سال سن دارند به پایان می‌رسد.

در دوران بلوغ، غده هیپوفیز شروع به تولید مقادیر بیشتری از هورمون لوتئینیزه کننده (LH) و هورمون محرک فولیکول (FSH) می کند که تولید استروژن و پروژسترون را تحریک می کند.

افزایش سطح استروژن و پروژسترون باعث ایجاد خصوصیات جنسی ثانویه می شود که عبارتند از:

• رشد پستانها
• رشد مو در زیر بغل، پاها و ناحیه شرمگاهی
• افزایش قد
• افزایش ذخیره چربی در باسن و ران
• بزرگتر شدن لگن و باسن
• افزایش تولید چربی در پوست

نقش هورمونهای جنسی در قاعدگی چیست؟

اولین باری است که فرد دچار قاعدگی می شود معمولاً بین سنین 12 تا 13 سالگی رخ می دهد. با این حال، قاعدگی می تواند در هر زمانی بین 8 تا 15 سالگی رخ دهد.

پس از قاعدگی، بسیاری از افراد سیکل های قاعدگی منظمی دارند تا زمانی که به یائسگی برسند. دوره‌های قاعدگی معمولاً حدود 28 روز طول می‌کشد، اما می‌تواند بین 24 تا 38 روز متغیر باشد.

چرخه قاعدگی در سه مرحله اتفاق می افتد که همزمان با تغییرات هورمونی است:

فاز فولیکولی:

اولین روز پریود، شروع یک سیکل جدید قاعدگی است. در طول دوره، خون و بافت رحم از طریق واژن از بدن خارج می شود. سطح استروژن و پروژسترون در این مرحله بسیار پایین است و این می تواند باعث تحریک پذیری و تغییرات خلقی شود.

غده هیپوفیز همچنین FSH و LH را آزاد می کند که باعث افزایش سطح استروژن و سیگنال رشد فولیکول در تخمدان ها می شود. هر فولیکول حاوی یک تخمک است. پس از چند روز، یک فولیکول غالب در هر تخمدان ظاهر می شود. تخمدان ها فولیکول های باقی مانده را جذب خواهند کرد.

همانطور که فولیکول غالب به رشد خود ادامه می دهد، استروژن بیشتری تولید می کند. این افزایش استروژن باعث ترشح اندورفین می شود که سطح انرژی را افزایش می دهد و خلق و خو را بهبود می بخشد.

استروژن همچنین اندومتر را که پوشش داخلی رحم است، غنی می کند تا برای بارداری احتمالی آماده شود.

فاز تخمک گذاری:

در مرحله تخمک گذاری، سطح استروژن و LH در بدن به اوج خود می رسد و باعث می شود فولیکول ترکیده و تخمک خود را از تخمدان آزاد کند.

یک تخمک می تواند حدود 12 تا 24 ساعت پس از خروج از تخمدان زنده بماند. لقاح تخمک فقط در این بازه زمانی اتفاق می افتد.

فاز لوتئال:

در مرحله لوتئال، تخمک از طریق لوله فالوپ از تخمدان به رحم می رود. فولیکول پاره شده، پروژسترون آزاد می کند که پوشش داخلی رحم را ضخیم می کند و آن را برای دریافت تخمک بارور آماده می کند. هنگامی که تخمک به انتهای لوله فالوپ می رسد، به دیواره رحم می چسبد.

تخمک بارور نشده باعث کاهش سطح استروژن و پروژسترون می شود. این نشان دهنده آغاز هفته قبل از قاعدگی است.

در نهایت، تخمک بارور نشده و دیواره رحم از بدن خارج می‌شوند و پایان چرخه قاعدگی فعلی و شروع دوره بعدی را نشان می‌دهند.

نقش هورمونهای جنسی در بارداری چیست؟

بارداری از لحظه ای شروع می شود که یک تخمک بارور شده در دیواره رحم فرد کاشته می شود. پس از لانه گزینی، جفت شروع به رشد کرده و شروع به تولید تعدادی هورمون از جمله پروژسترون و گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG) می کند.

سطح پروژسترون در چند هفته اول بارداری به طور پیوسته افزایش می یابد و باعث ضخیم شدن دهانه رحم و تشکیل پلاک مخاطی می شود.

افزایش سطح hCG در بدن تولید بیشتر استروژن و پروژسترون را تحریک می کند. این افزایش سریع هورمون ها منجر به علائم اولیه بارداری مانند تهوع، استفراغ و نیاز به دفع بیشتر ادرار می شود.

سطح استروژن و پروژسترون در سه ماهه دوم بارداری همچنان افزایش می یابد. در این زمان، سلول‌های جفت شروع به تولید هورمونی به نام لاکتوژن جفت انسانی (HPL) می‌کنند. HPL متابولیسم زنان را تنظیم می کند و به تغذیه جنین در حال رشد کمک می کند.

با پایان بارداری، سطح هورمون ها کاهش می یابد و به تدریج به سطح قبل از بارداری باز می گردد.

نقش هورمونهای جنسی در یائسگی چیست؟

یائسگی زمانی اتفاق می‌افتد که قاعدگی فرد متوقف می‌شود و دیگر قادر به باردار شدن نیست. در ایالات متحده، میانگین سنی که یک زن در آن یائسگی را تجربه می کند، 52 سال است.

علائم پیش از یائسگی می تواند شامل موارد زیر باشد:

• دوره های قاعدگی نامنظم
• گرگرفتگی
• مشکلات خواب
• تغییرات خلق و خوی
• خشکی واژن

بر اساس برخی منابع، دوره پیش از یائسگی معمولاً حدود 4 سال طول می کشد اما می تواند بین 2 تا 8 سال طول بکشد.

فرد زمانی به یائسگی می رسد که یک سال کامل را بدون پریود پشت سر گذاشته باشد. پس از یائسگی، تخمدان ها فقط مقادیر بسیار کم اما ثابتی از استروژن و پروژسترون تولید می کنند.

سطوح پایین استروژن ممکن است میل جنسی فرد را کاهش دهد و باعث کاهش تراکم استخوان شود که می تواند منجر به پوکی استخوان شود. این تغییرات هورمونی همچنین ممکن است خطر بیماری قلبی و سکته را افزایش دهد.

نقش هورمونهای جنسی در میل و برانگیختگی جنسی چیست؟

استروژن، پروژسترون و تستوسترون همگی بر میل و برانگیختگی جنسی تأثیر می گذارند. داشتن سطوح بالاتر استروژن در بدن باعث نرم شدن واژن و افزایش میل جنسی می شود. افزایش پروژسترون می تواند میل جنسی را کاهش دهد.

بحث هایی در مورد چگونگی تأثیر سطح تستوسترون بر میل جنسی زنان وجود دارد. سطوح پایین تستوسترون ممکن است منجر به کاهش میل جنسی در برخی از زنان شود. با این حال، به نظر می رسد درمان با تستوسترون در درمان کاهش میل جنسی در زنان بی اثر است.

بر اساس یک بررسی، درمان با تستوسترون می تواند اثرات استروژن را افزایش دهد، اما این می تواند منجر به عوارض جانبی ناخواسته شود. این عوارض جانبی می تواند شامل موارد زیر باشد:

• افزایش وزن
• تحریک پذیری
• طاس شدن
• موهای زائد صورت

عدم تعادل هورمونی چیست؟

تعادل هورمونی برای سلامت عمومی مهم است. اگرچه سطوح هورمونی به طور مرتب در نوسان است، عدم تعادل طولانی مدت می تواند منجر به علائم و شرایط زیر شود.

• دوره های قاعدگی نامنظم
• موهای زائد بدن و صورت
• آکنه
• خشکی واژن
• کاهش میل جنسی
• حساسیت پستانها
• مشکلات گوارشی
• گرگرفتگی
• تعریق شبانه
• افزایش وزن
• خستگی
• تحریک پذیری و تغییرات خلقی نامنظم
• اضطراب
• افسردگی
• مشکل در خوابیدن

عدم تعادل هورمونی می تواند نشانه ای از یک بیماری زمینه ای باشد. همچنین می توانند از عوارض جانبی برخی داروها باشند.

در زنان، علل بالقوه عدم تعادل هورمونی عبارتند از:

• سندرم تخمدان پلی کیستیک
• نارسایی اولیه تخمدان
• استفاده از قرصهای هورمونی پیشگیری از بارداری
• هورمون درمانی
• اضافه وزن بدن
• سرطان تخمدان
• فشار خون

آزمایش های مربوط به هورمون های جنسی:

• آزمایش استرادیول:

همان طور که گفته شد، استرادیول هورمونی استروئیدی است که از دستۀ استروژن‌ها می‌باشد و مسئول تنظیم عادت ماهیانه است. میزان این هورمون در ابتدای دوره عادت ماهیانه در کمترین میزان خود است و کمی‌قبل از آزاد شدن تخمک به بالاترین حد خود می‌رسد. سطح طبیعی هورمون استرادیول نشانۀ تخمک گذاری طبیعی است.

در بیماری‌هایی مانند سیروز، تومورهای تخمدان و بیضه و یا غدۀ فوق کلیوی میزان استرادیول بالا می‌رود. همچنین در بلوغ زودرس دختران، بروز صفات زنانه در مردان و پرکاری تیروئید، سطح استرادیول بالا می‌رود. در بانوانی که با مشکل ناباروری مواجه هستند ممکن است پزشک این آزمایش را به صورت سریالی، طی یک دوره ماهیانه درخواست نماید.

در بیماری‌هایی مانند تخمدان پلی کیستیک، سندرم‌ترنر و بعد از یائسگی میزان این هورمون کاهش می‌یابد. بعضی از داروها نظیر تتراسایکلین و آمپی‌سیلین می‌توانند روی میزان این هورمون تأثیرگذار باشند و نتایج آزمایش را به صورت کاذب بیش از مقدار واقعی نشان دهند.

آزمایش 17-OH Progestrone

این آزمایش جهت غربالگری، تشخیص و نظارت بر درمان اختلالات مادرزادی غدة فوق كلیوی و در بعضی مواقع جهت رد كردن احتمال بیماری‌های دیگر درخواست می‌شود. این آزمایش قسمتی از برنامة غربالگری نوزادنی می‌باشد كه اندام جنسی آنها از نظر ظاهری با مشكلاتی مواجه است. برای خانم‌های جوانی كه دچار هیرسوتیسم یا ظهور علائم فیزیكی مردانه هستند و پسر بچه‌هایی كه تأخیر رشد جنسی دارند نیز این آزمایش درخواست می‌گردد.

آزمایش Dehydroepiandrosterone Sulfate

DHEA-S  هورمونی مردانه است که در هر دو جنس وجود دارد. این هورمون مسئول بروز صفات ثانویه جنسی در مردان است و بعد از متابولیزه شدن در بدن می‌تواند به تستوسترون و آندرستندیون و یا استروژن تبدیل شود. محل اصلی ساخت این هورمون، قشر غدۀ فوق کلیوی است ولی میزان کمی ‌از آن در بیضه‌ها و تخمدان‌ها ساخته می‌شود.‌ ترشح این هورمون به وسیلۀ هیپوفیز کنترل می‌گردد. اندازه‌گیریDHEA-S شاخص خوبی برای ارزیابی عملکرد غدۀ فوق کلیوی است. اغلب این آزمایش با آزمایش‌های دیگری نظیر FSH، LH، Prolactin، Testosterone درخواست می‌شود.

سطح هورمونDHEA-S  در نوزادان هر دو جنس بالا می‌باشد و زمان کوتاهی بعد از تولد سطح این هورمون کاهش می‌یابد و در دورۀ بلوغ مجدداً بالا می‌رود.

برای کمک به بررسی عملکرد غده فوق کلیوی، جهت تشخیص تومورهای فوق کلیوی و برای بررسی علت وجود صفات مردانه در خانم‌ها و بلوغ زودرس در پسران درخواست می‌شود. زمانی که خانم‌ها نشانه‌هایی از هیرسوتیسم مانند رشد بیش از اندازه موهای زائد، آکنه، فقدان عادت ماهیانه و یا ناباروری بروز می‌دهند نیز این آزمایش درخواست می‌شود.

• آزمایش تستوسترون

جهت تشخیص علت ناباروری، مشکلات نعوذ، تأخیر یا اختلال در ظهور صفات ثانویه جنسی در مردان و تشخیص علت ظهور صفات ثانویه مردانه در زنان و تشخیص بیماری تخمدان پلی کیستیک، این آزمایش درخواست می‌شود.

هورمون تستوسترون در ساعات اولیۀ صبح (4 تا 8 صبح) به بیشترین مقدار و عصرها (4 تا 8 شب) به کمترین میزان خود می‌رسد. بعد از ورزش میزان آن افزایش می‌یابد و با افزایش سن از میزان‌ ترشح آن کاسته می‌شود. 1 تا 4 درصد از این هورمون به صورت پیوند نشده با پروتئین در جریان خون گردش می‌نماید که آن را Free Testosterone می‌نامند. در صورت وجود تومورهای غده فوق کلیوی یا تخمدان نیز ‌ترشح تستوسترون می‌تواند افزایش یابد. مردانی که مبتلا به سرطان پیشرفته پروستات هستند تحت درمان با داروهایی قرار خواهند گرفت که سطح تستوسترون را پایین می‌آورند.

آزمایش FSH

جهت بررسی عملکرد غدۀ هیپوفیز، به خصوص جهت بررسی علت ناباروری، مشکلات غددی، اختلالات بلوغ و تومورهای وابسته به هیپوفیز و در صورت وجود اختلال در عادت ماهیانه این آزمایش درخواست می‌شود. این آزمایش جهت بررسی وجود بلوغ زودرس یا دیررس نیز مناسب می‌باشد. معمولاً جهت تمایز اختلالات اولیه تخمدان و اختلالات ثانویه آن (اختلالاتی که مربوط به اندام‌هایی غیر از تخمدان می‌باشند مثل هیپوفیز و هیپوتالاموس) بررسی هورمون  FSHهمراه باLH  درخواست می‌شود. در زنان، هنگام ورود به دوران یائسگی سطح FSH و LH بالا می‌روند. جهت تعیین زمان تخمک گذاری برای استفاده از روش‌های بارداری غیرطبیعی (IVF , IUI) این آزمایش به همراه آزمایش LH در خواست می‌شود.

آزمایش LH

این آزمایش نیز مانند آزمایش FSH، جهت بررسی عملکرد غدۀ هیپوفیز، به خصوص جهت بررسی علت ناباروری، مشکلات غددی، اختلالات بلوغ و تومورهای وابسته به هیپوفیز و در صورت وجود اختلال در عادت ماهیانه این آزمایش درخواست می‌شود. میزان بالای این هورمون همراه با هورمون FSH باعث تحریک تخمک گذاری در میانه‌های سیکل عادت ماهیانه می‌شود. این هورمون در مردان، باعث تحریک سلول‌های خاصی در بیضه می‌شود که منجر به تولید تستوسترون می‌گردد. میزان LH در مردان بعد از بلوغ کاهش می‌یابد.

در کودکان نتایج این آزمایش همراه FSH می‌تواند در تشخیص وجود بلوغ زودرس یا دیررس مفید باشد. معمولاً جهت تمایز اختلالات اولیه تخمدان (اختلالاتی که بصورت مستقیم مربوط به خود تخمدان باشند) و اختلالات ثانویه آن (اختلالاتی که مربوط به هیپوفیزو هیپوتالاموس باشند) بررسی این هورمون همراه با FSH درخواست می‌شود.

در زنان بعد از ورود به دوران یائسگی و توقف فعالیت تخمدان سطح LH بالا می‌رود. جهت تعیین زمان تخمک گذاری، برای استفاده از روش‌های غیرطبیعی بارداری (IVF, IUI) این آزمایش همراه آزمایش FSH درخواست می‌شود.