Irritable bowel syndrome (IBS)
سندرم روده تحریک پذیر (IBS) یک اختلال گوارشی شایع و مزمن است که بر روده بزرگ تأثیر می‌گذارد. این بیماری با علائمی مانند درد شکم، نفخ، اسهال، یبوست یا ترکیبی از هر دو همراه است. IBS یک بیماری التهابی یا ساختاری نیست، بلکه یک اختلال عملکردی در سیستم گوارش محسوب می‌شود.
اتیولوژی IBS
□ وجود اختلال در عملکرد حرکتی روده: حرکات غیرطبیعی روده (اسپاسم یا کندی) می‌توانند باعث اسهال یا یبوست شوند.
□ حساسیت بیش از حد روده: افراد مبتلا به IBS ممکن است به محرک های معمولی مانند: گاز یا حرکات روده حساسیت بیشتری داشته باشند.
□ اختلال در ارتباط مغز و روده: اختلال در تعامل بین سیستم عصبی مرکزی و سیستم عصبی روده (محور مغز-روده) می تواند علائم IBS را تشدید کند.
□ (PI-IBS): برخی افراد پس از یک عفونت گوارشی (مانند گاستروانتریت) دچار IBS می‌شوند.
□ تغییرات در میکروبیوتای روده: عدم تعادل در باکتری‌های طبیعی روده ممکن است در ایجاد IBS نقش داشته باشد.
□ عوامل روانی: استرس، اضطراب و افسردگی می‌توانند علائم IBS را تشدید کنند.
□ عوامل ژنتیکی: ژنتیک می تواند در ابتلا به IBS نقش داشته باشد.
□ حساسیت غذایی: برخی غذاها مانند: لاکتوز، گلوتن یا غذاهای نفاخ می توانند علائم IBS را تحریک کنند.
پاتوژنز IBS
□ اختلال در حرکات روده: حرکات سریع یا کند روده می‌توانند باعث اسهال یا یبوست شوند.
□ افزایش حساسیت احشایی: اعصاب روده ممکن است واکنش های بیشتری به محرک های معمولی نشان دهند.
□ التهاب خفیف: در برخی موارد، التهاب خفیف در دیواره روده مشاهده می شود.
□ تغییرات در میکروبیوتای روده: کاهش تنوع باکتری های مفید روده می‌تواند علائم IBS را تشدید کند.
□ افزایش نفوذپذیری روده
□ سوء جذب کربوهیدرات ها و التهاب روده
علائم IBS:
درد شکمی که حداقل ۳ روز در ماه و به مدت ۳ ماه ادامه داشته باشد، بهبود درد پس از دفع، اسهال یا یبوست، تغییر دفعات دفع.
روش‌های تشخیص IBS
1)تست کالپروتکتین مدفوع (Fecal Calprotectin)
کالپروتکتین پروتئینی است که توسط گلبول های سفید خون (به‌خصوص نوتروفیل ها) در پاسخ به التهاب روده تولید می‌شود. میزان این پروتئین در مدفوع نشان دهنده میزان التهاب روده است.
*Normal (سطح طبیعی): کمتر از ۵۰ میکروگرم بر گرم مدفوع.
*Borderline (سطح مرزی): ۵۰ تا ۱۲۰ میکروگرم بر گرم مدفوع (نیاز به پیگیری).
*High (سطح بالا): بیشتر از ۱۲۰ میکروگرم بر گرم مدفوع (التهاب فعال).
۲) تست خون مخفی در مدفوع (Fecal Occult Blood Test – FOBT)
در این تست، وجود خون مخفی (غیرقابل مشاهده با چشم) در مدفوع را بررسی می‌شود که می تواند نشان دهنده خونریزی در دستگاه گوارش باشد. این تست انواع مختلفی دارد، شامل:
□ تست گایاک (gFOBT): در این تست از یک ماده شیمیایی به نام گایاک برای تشخیص خون در مدفوع استفاده می‌شود. در صورت وجود خون مخفی در مدفوع، گایام در حضور پراکسید هیدروژن (H₂O₂) اکسید شده و تغییر رنگ می‌دهد (معمولاً به رنگ آبی یا سبز). قبل از انجام تست، باید از مصرف برخی غذاها (گوشت قرمز) یا داروها (آسپرین) پرهیز کرد، زیرا ممکن است نتیجه مثبت کاذب شود.
□ تست ایمونوشیمیایی (FIT): از آنتی بادی‌های خاصی برای تشخیص هموگلوبین موجود در خون استفاده می‌کند. واکنش بین آنتی بادی و هموگلوبین باعث تغییر رنگ یا علامت دیگری می‌شود .این تست، دقیق تر و اختصاصی تر از تست گایاک بوده و رژیم غذایی تداخلی در نتایج آن ایجاد نمی کند.
درمان
1) تغییرات رژیم غذایی:
□ کاهش مصرف غذاهای نفاخ (مانند حبوبات، کلم، نوشیدنی‌های گازدار).
□ استفاده از رژیم FODMAP پایین .
□ افزایش مصرف غذاهای فیبردار در صورت وجود یبوست.
2) داروها:
□ ضد اسپاسم ها (مانند هیوسین) برای کاهش درد شکم.
□ ملین ها برای یبوست یا ضد اسهال ها (مانند لوپرامید) برای اسهال.
□ پروبیوتیک ها برای بهبود تعادل میکروبیوتای روده.
□ داروهای ضدافسردگی با دوز پایین برای کاهش درد و بهبود علائم روانی.
□ مدیریت استرس: روان درمانی، مدیتیشن یا یوگا برای کاهش استرس و بهبود علائم.