آزمایش مدفوع چیست؟
مجموعه ای از آزمایشات است که بر روی نمونه مدفوع انجام می شود تا به تشخیص برخی بیماری های موثر بر دستگاه گوارش کمک کند. این بیماری ها می تواند شامل عفونت (مانند انگل ها، ویروس ها یا باکتری ها)، جذب ضعیف مواد مغذی یا سرطان باشد.
آزمایش مدفوع برای تشخیص وجود خون یا سایر ناهنجاری های دستگاه گوارش مانند سرطان روده بزرگ یا معده، بیماری التهابی روده، هموروئید، شقاق مقعد یا عفونت استفاده می شود.
سه نوع اصلی آزمایش مدفوع برای انتخاب وجود دارد. ازمایش کشت مدفوع که باکتری های بیماری زا را در نمونه مدفوع تشخیص می دهد، آزمایش خون مخفی در مدفوع (FOBT) که وجود خون در مدفوع را تشخیص می دهد. و آزمایش DNA مدفوع، که وجود مواد ژنتیکی پولیپ ها و تومورهای سرطانی را در مدفوع تشخیص می دهد.
برای انجام آزمایش مدفوع، نمونه مدفوع در یک ظرف تمیز جمع آوری شده و سپس به یک آزمایشگاه دقیق فرستاده می شود. تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی شامل بررسی میکروسکوپی، آزمایش های شیمیایی و آزمایش های میکروبیولوژیکی است. مدفوع از نظر رنگ، قوام، مقدار، شکل و وجود مخاط بررسی می شود. مدفوع ممکن است از نظر خون مخفی، چربی، صفرا، گلبول های سفید خون و قندها بررسی شود. PH مدفوع نیز ممکن است اندازه گیری شود.
کشت مدفوع چیست؟
کشت مدفوع آزمایشی است که باکتری هایی را که باعث عفونت قسمت پایینی دستگاه گوارش می شوند، شناسایی می کند. این آزمایش بین انواع باکتری هایی که باعث بیماری می شوند (بیماری زا) و انواعی که به طور معمول در دستگاه گوارش یافت می شوند (فلور طبیعی) تمایز قائل می شود. این آزمایش کمک می کند تا مشخص شود که آیا باکتری های بیماری زا علت علائم گوارشی (گاستروانتریت) فرد هستند یا خیر.
باکتری های موجود در مدفوع نماینده باکتری هایی هستند که در دستگاه گوارش وجود دارند. باکتری ها و قارچ های خاصی به نام فلور طبیعی در دستگاه گوارش ساکن هستند. آنها نقش مهمی در هضم غذا دارند و حضور آنها رشد باکتری های عامل بیماری را کنترل می کند.
گاهی اوقات، تعادل فلور طبیعی ممکن است با تجویز آنتی بیوتیک ها تحت تاثیر قرار گیرد. این داروها رشد فلور طبیعی را مهار می کنند و به باکتری کلستریدیوم دیفیسیل که در برابر آنتی بیوتیک ها مقاوم است اجازه زنده ماندن و رشد بیش از حد در دستگاه گوارش را می دهند که منجر به علائمی مانند اسهال و درد شکم می شود.
هنگامی که فردی غذا یا آب آلوده می خورد، باکتری های بیماری زا می توانند وارد دستگاه گوارش شوند و دستگاه گوارش را آلوده کنند. نمونه هایی از منابع آلوده عبارتند از تخم مرغ خام یا نیم پز، مرغ یا گوشت گاو، شیر پاستوریزه نشده و آب تصفیه نشده دریاچه ها، نهرها.
افرادی که سفر می کنند، به ویژه به کشورهای در حال توسعه، ممکن است با خطر بیشتری برای قرار گرفتن در معرض باکتری های بیماری زا مواجه شوند. برخی از این باکتری ها ممکن است پاتوژن واقعی باشند در حالی که برخی دیگر گونه هایی از باکتری های دستگاه گوارش هستند که فلور طبیعی برای ساکنان محلی هستند اما باعث ناراحتی های گوارشی گردشگران می شوند. گردشگران ممکن است با خوردن یا نوشیدن هر چیزی که به باکتری آلوده شده است آلوده شوند، حتی چیزهای ساده ای مانند آب لوله کشی، تکه های یخ در نوشیدنی، سالاد تازه یا غذا.
شایع ترین علائم عفونت باکتریایی بیماریزا اسهال طولانی مدت، اسهال خونی، مخاط در مدفوع، درد و گرفتگی شکم و حالت تهوع است. اگر اسهال بیش از چند روز طول بکشد، ممکن است منجر به عوارضی مانند کم آبی و عدم تعادل الکترولیت شود که می تواند شرایط خطرناکی به خصوص برای کودکان و افراد مسن باشد. کم آبی بدن می تواند علائمی مانند خشکی پوست، خستگی و سبکی سر را ایجاد کند.
افرادی که به بیماری شدید مبتلا هستند ممکن است برای جایگزینی مایعات و الکترولیت های از دست رفته نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشند. سندرم اورمیک همولیتیک یک عارضه جدی است که با تخریب گلبول‌های قرمز خون و نارسایی کلیه مشخص می‌شود که گاهی ممکن است از عفونت با یک سویه تولیدکننده سم از باکتری اشریشیا کلی ناشی شود. این بیماری بیشتر در کودکان، افراد مسن و کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند دیده می شود.
اگر بیماری فرد بدون عارضه باشد و ظرف چند روز از بین برود، پزشک ممکن است آزمایشی را تجویز نکند. با این حال، اگر علائم شدید باشد، اگر اسهال خونی یا مخاط در مدفوع وجود داشته باشد، یا اگر علائم بدون روند کاهشی و ره به بهبود، ادامه داشته باشد، ممکن است کشت مدفوع تجویز شود.
برای کمک به تشخیص، کشت مدفوع ممکن است همراه یا به دنبال یک پانل پاتوژن دستگاه گوارش GI انجام شود که به طور همزمان چندین باکتری، ویروس و انگل ایجاد کننده بیماری را آزمایش می کند.
بسیاری از عفونت‌های دستگاه گوارش بدون درمان خاص، تنها با مراقبت‌های حمایتی برطرف می‌شوند و ممکن است نیازی به آزمایش مجدد نداشته باشند. در افراد سالم، عفونت ها به عنوان بیماری های شایعی در نظر گرفته می شوند که جدی نیستند و گاهی اوقات به عنوان “مسمومیت غذایی” شناخته می شوند.
شایع ترین باکتری های عامل بیماری های روده عبارت است از:
- کمپیلوباکتر
- سالمونلا
- شیگلا
- برخی از باکتری ها با تولید سموم باعث بیماری می شوند. این باکتری‌ها ممکن است کشت شوند، اما بسیاری از آزمایش‌هایی که برای شناسایی آنها استفاده می‌شود، به تشخیص مستقیم سموم آنها، از طریق PCR اختصاص دارد. این باکتری ها عبارتند از:
- اشریشیا کلی
- کلستریدیوم دیفیسیل
زمان درخواست آزمایش کشت مدفوع
کشت مدفوع ممکن است زمانی درخواست شود که فردی علائم و نشانه های عفونت دستگاه گوارش را داشته باشد، این علائم عبارتند از:
- اسهالی که بیش از چند روز طول بکشد و ممکن است حاوی خون و/یا مخاط باشد
- درد و گرفتگی شکم
- حالت تهوع، استفراغ
- تب
همه کسانی که این علائم را دارند لزوماً آزمایش انجام نمی دهند یا تحت درمان قرار نمی گیرند. در افرادی که سیستم ایمنی سالمی دارند، این عفونت ها اغلب با مراقبت های حمایتی و بدون استفاده از آنتی بیوتیک برطرف می شوند. کشت مدفوع زمانی انجام می شود که فردی:
دارای علائم شدید، کم آبی، عدم تعادل الکترولیت و/یا سایر عوارض است و یا اینکه فرد مبتلا کودک، مسن یا دارای سیستم ایمنی ضعیف است. با توجه به گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، اسهال یک قاتل جهانی است. اسهال دومین عامل مرگ و میر در کودکان زیر 5 سال در سراسر جهان است که روزانه 2195 کودک را به کام مرگ می کشاند. همچنین در افرادی که سفر به خارج از کشور داشته اند، از غذاها یا مایعاتی که ممکن است به باکتری های بیماری زا آلوده شده باشد، استفاده کرده باشند مانند گوشت نیم پز یا تخم مرغ خام، نیز توصیه می شود آزمایش کشت مدفوع را انجام دهند.
نمونه مدفوع چگونه جمع آوری می شود؟
نمونه مدفوع تازه در یک ظرف تمیز جمع آوری می شود و نباید با ادرار یا آب آلوده شود. برای نوزادان، نمونه مدفوع معمولا با سواب رکتوم جمع آوری می شود. برای انجام آزمایش مدفوع به هیچ گونه آمادگی نیاز نیست.
نتیجه آزمایش کشت مدفوع چه چیزی را نشان می دهد؟
اگر کشت مدفوع از نظر باکتری های بیماری زا مثبت باشد، محتمل ترین علت اسهال و سایر علائم فرد هستند.
برخی از رایج ترین باکتری های بیماری زا که باعث عفونت می شوند و منابعی که اغلب با آنها مواجه می شوند عبارتند از:
کمپیلوباکتر – در طیور خام یا نیم پز و شیر غیر پاستوریزه یافت می شود. این باکتری یکی از شایع ترین علل اسهال باکتریایی است که اگر به خون سرایت کند ممکن است به یک مشکل جدی تبدیل شود و گهگاه باعث عوارض طولانی مدت مانند آرتریت و سندرم گیلن باره می شود.
سالمونلا – در تخم‌مرغ‌های خام، مرغ خام، سبزیجات نپخته و خزندگان یافت می‌شود. حیواناتی مانند مارمولک ها و لاک پشت ها ممکن است سالمونلا را در روده خود حمل کنند بدون اینکه خودشان بیمار باشند. برخی از انسان ها ممکن است ناقل سالمونلا شوند. سالمونلا ممکن است از فرد ناقل به فرد سالم منتقل شود.
شیگلا – در غذا و آب آلوده به مدفوع وجود دارد و همچنین انتقال آن از فرد آلوده در صورت عدم رعایت بهداشت مشاهده می شود.
طیف گسترده ای از باکتری های دیگر ممکن است باعث عفونت دستگاه گوارش شوند و ممکن است با کشت مدفوع شناسایی شوند. چند مثال مهم عبارتند از:
اشیرشیاکلی – در همبرگر/گوشت گاو خام یا نیم پز یافت می شود. باعث اسهال خونی می شود و ممکن است منجر به سندرم اورمیک همولیتیک شود.
کلستریدیوم دیفیسیل – ممکن است به عنوان بخشی از فلور طبیعی وجود داشته باشد، اما استفاده از آنتی بیوتیک های وسیع الطیف می تواند منجر به رشد بیش از حد این باکتری ها شود. سویه های تولید کننده سم می توانند باعث اسهال و سایر عوارض جدی شوند. اگر احتمال وجود این سویه‌ها وجود داشته باشد، آزمایش‌های جداگانه‌ای انجام می‌شود که C. difficile تولیدکننده سم را شناسایی می‌کند.
نتایج کشت‌های مدفوع که منفی گزارش می‌شوند، معمولاً نشان‌دهنده این واقعیت است که کشت مدفوع برای شایع‌ترین پاتوژن‌ها در فواصل زمانی مختلف بررسی شده و هیچ کدام یافت نشده است.
اگر کشت برای پاتوژن‌های اصلی منفی باشد، احتمالاً علائم و نشانه‌های فرد به علت دیگری یا یک پاتوژن کمتر شایع رخ داده است. همچنین ممکن است باکتری های بیماری زا در دستگاه گوارش وجود داشته باشد، اما تعداد باکتری های کمی در آن نمونه مدفوع خاص وجود داشته که قابل تشخیص نبوده. اگر یک پزشک مشکوک به این موضوع باشد و علائم ادامه یابد، تکرار آزمایش کشت مدفوع توصیه می شود.
بیشتر بیماری‌های اسهالی توسط یک پاتوژن ایجاد می‌شوند، اما ممکن است عفونت با بیش از یک نوع باکتری نیز وجود داشته باشد.
آزمایش خون مخفی در مدفوع یا FOBT چگونه انجام می شود؟
FOBT از یک واکنش شیمیایی برای بررسی وجود خون در مدفوع استفاده می کنند.
خون مخفی در مدفوع ممکن است نشان دهنده سرطان روده بزرگ یا پولیپ در روده بزرگ یا راست روده باشد – اگرچه همه سرطان ها یا پولیپ ها خونریزی ندارند.
اگر از طریق آزمایش خون مخفی، خون در مدفوع تشخیص داده شود، ممکن است آزمایش‌های بیشتری برای تعیین منبع خونریزی مورد نیاز باشد. آزمایش خون مخفی مدفوع فقط می تواند وجود یا عدم وجود خون را تشخیص دهد – نمی تواند تعیین کند که چه چیزی باعث خونریزی شده است.
در صورت داشتن علائم سرطان روده بزرگ، آزمایش خون مخفی مدفوع توصیه نمی شود. در صورت مشاهده خون در مدفوع یا درد شکم یا تغییر در عادات روده هر چه سریعتر با پزشک خود قرار ملاقات بگذارید.
محدودیت های آزمایش خون مخفی چه مواردی هستند؟
این آزمایش همیشه دقیق نیست. اگر سرطان یا پولیپ خونریزی نداشته باشد، آزمایش خون مخفی مدفوع می تواند حتی در صورت وجود سرطان، منفی گزارش شود (نتیجه منفی کاذب).
اگر خونریزی از منابع دیگر مانند زخم معده، هموروئید یا حتی خون بلعیده شده از دهان یا بینی باشد، آزمایش می تواند نتیجه مثبتی را نشان دهد (نتیجه مثبت کاذب).
غذاهای مختلف، مکمل‌های غذایی و داروها می‌توانند نتایج آزمایش خون مخفی مدفوع را تحت تأثیر قرار دهند
حدود سه روز قبل از آزمایش، بهتر است از مصرف موارد زیر اجتناب شود:
- برخی از میوه ها و سبزیجات، از جمله بروکلی و شلغم
- گوشت قرمز
- مکمل های ویتامین C
- مسکن‌ها، مانند آسپرین و ایبوپروفن
آزمایش DNA در مدفوع چیست؟
به جای جستجوی خون پنهان، آزمایش‌های sDNA، به دنبال ردپای DNA (ماده ژنتیکی) دفع شده توسط پولیپ‌ها و/یا تومورهای کولورکتال هستند.
توجه به این نکته مهم است که آزمایش مدفوع تنها زمانی یک گزینه موثر غربالگری سرطان روده بزرگ است که در ترکیب با روش های دیگر استفاده شود. اگر آزمایش مدفوع مثبت گزارش شود، قدم بعدی این است که با تجویز پزشک معالج احتمالاً کولونوسکوپی یا آزمایش های دیگر انجام شود.
چه مواردی یک نمونه مدفوع غیر طبیعی را تعریف می کند؟
نمونه مدفوع غیر طبیعی ممکن است حاوی خون، ویروس، قارچ، باکتری های مضر، الیاف گوشت هضم نشده، انگل، مخاط، چرک، روتاویروس یا سطوح بالای چربی باشد. مدفوع همچنین می تواند یک رنگ غیر معمول مانند قرمز، سبز، زرد، سفید یا سیاه باشد. وجود این عوامل ممکن است همیشه نشان‌دهنده وجود مشکل نباشد، اما می‌تواند به پزشک در تشخیص کمک کند.
آیا آزمایش مدفوع برای بررسی وجود انگل نیز کاربرد دارد؟
بله، آزمایش انگل نوعی آزمایش مدفوع است که انگل ها را بررسی می کند. این آزمایش می تواند به تشخیص اینکه آیا انگل ها علت اسهال، گرفتگی عضلات، گاز زیاد، مدفوع شل، مدفوع آبکی یا سایر بیماری های شکمی هستند، کمک می کند.