آزمایش هورمون رشد آزمایشی است که در آن هورمونی شناسایی میشود که به کنترل رشد و واکنش های شیمیایی در بدن ما کمک می کند، (که با عنوان HGH یا به اختصار GH شناخته می شود.) بدن ممکن است آن را در مقادیر زیاد تولید یا اصلاً تولید نکند.
هورمون رشد (GH) (1)، که سوماتوتروپین یا هورمون رشد انسانی نیز ن امیده می شود، هورمونی پپتیدی است که از لوب قدامی غده هیپوفیز ترشح می شود که اساساً تمام بافت های بدن از جمله استخوان را تحریک می کند. و توسط سلول های هیپوفیز قدامی به نام سوماتوتروف سنتز و ترشح می شود که این سلول ها روزانه بین یک تا دو میلی گرم هورمون آزاد می کنند. هورمون رشد برای رشد طبیعی بدن در کودکان حیاتی است. سطح آن در دوران کودکی به تدریج افزایش می یابد و در طول جهش رشدی که در بلوغ اتفاق می افتد به اوج خود می رسد.
از نظر بیوشیمیایی، هورمون رشد سنتز پروتئین را تحریک می کند و تجزیه چربی را برای تامین انرژی لازم برای رشد بافت افزایش می دهد. همچنین عملکرد هورمون رشد با عملکرد انسولین در تضاد است. هورمون رشد ممکن است مستقیماً روی بافتها تأثیر بگذارد، اما بیشتر اثر آن با تحریک کبد و سایر بافتها برای تولید و آزادسازی فاکتورهای رشد شبه انسولین، عمدتاً فاکتور رشد شبه انسولین 1 (1IGF-)؛ که قبلاً سوماتومدین نامیده میشد) انجام میشود. اصطلاح فاکتور رشد شبه انسولین از توانایی غلظت بالای این فاکتورها برای تقلید از عملکرد انسولین گرفته شده است، اگرچه عملکرد اولیه آنها تحریک رشد است. غلظت سرمی 1IGF- با افزایش سن در کودکان به تدریج افزایش می یابد و در زمان جهش رشد در دوره بلوغ افزایش می یابد. پس از بلوغ، غلظت 1IGF- به تدریج با افزایش سن کاهش می یابد، همانطور که غلظت هورمون رشد نیز کاهش می یابد.
ترشح هورمون رشد توسط هورمون آزاد کننده هورمون رشد (GHRH) تحریک می شود و توسط سوماتوستاتین مهار می شود. علاوه بر این، ترشح هورمون رشد ضربان دار است، پس از شروع خواب عمیق به ویژه در زمان بلوغ برجسته افزایش نرشح هورمون رشد رخ می دهد. در افراد عادی، ترشح هورمون رشد در پاسخ به کاهش مصرف غذا و استرس های فیزیولوژیکی افزایش می یابد و در پاسخ به مصرف غذا کاهش می یابد. با این حال، گاهی ناهنجاریهایی در ترشح هورمون رشد روی می دهد که شامل کمبود یا فراوانی بیش از حد هورمون است.
کمبود یا افزایش بیش از حد هورمون رشد می تواند منجر به مشکلات مختلفی شود، از جمله:
- کوتولگی
- خستگی
- ضعف استخوان
- تاخیر در بلوغ
پزشکان ممکن است جهت بررسی روند رشد انجام آزمایش هورمون رشد را پیشنهاد بدهند. این آزمایش با یک نمونه خون ساده قابل بررسی است که برای انجام آن می توانید از امکان خونگیری در منزل (2) آزمایشگاه گوهردشت استفاده نمایید.
اگر چه عدم تعادل در میزان هورمون رشد در صورت عدم درمان می تواند باعث ایجاد مشکلاتی شود، اما درمان آنها ممکن است به سادگی تزریق منظم هورمون رشد قابل انجام باشد.
کمبود هورمون رشد چگونه رخ می دهد و چه علائمی ایجاد می کند؟
برخی از کودکان در بدو تولد دچار کمبود مادرزادی هورمون رشد هستند، اما برخی ممکن است بعداً به دلیل آسیب مغزی یا تومور دچار کمبود هورمون رشد شوند. این شرایط می تواند غده هیپوفیز را تحت تاثیر قرار دهد و باعث کاهش عملکرد هیپوفیز و در نتیجه کاهش تولید هورمون های هیپوفیز شود (که به آن کم کاری هیپوفیز می گویند). گاهی اوقات، علت کمبود هورمون رشد مشخص نیست، و به آن «ایدیوپاتیک» میگویند.
در بزرگسالان، هورمون رشد در تنظیم تراکم استخوان، توده عضلانی و متابولیسم گلوکز و لیپید نقش دارد. همچنین می تواند بر عملکرد قلب و کلیه ها تأثیر بگذارد. کمبود هورمون رشد ممکن است در کودکی شروع شود یا در بزرگسالی ایجاد شود. به عنوان مثال، کمبود هورمون می تواند به دلیل آسیب غده هیپوفیز ناشی از ضربه به سر، تومور مغزی یا جراحی یا پرتودرمانی ایجاد شود.
علائم کمبود هورمون رشد در کودکان عبارتند از:
- کاهش سرعت رشد در مقایسه با کودکان هم سن
- کوتاهی قد، دست ها و پاها و وزن کمتر نسبت به کودکان همسن
- آلت تناسلی کوچک در پسران
- تاخیر در بلوغ تاخیر
علائم کمبود هورمون رشد در بزرگسالان عبارتند از:
- احساس ناخوشی عمومی
- افزایش چربی بدن
- بیماری قلبی
- ضعف در ماهیچه ها
- خستگی
- کاهش تراکم استخوان
گاهی در بزرگسالان، کم کاری هیپوفیز می تواند منجر به کمبود هورمون رشد می شود که ممکن است به دلیل آدنوم خوش خیم هیپوفیز (یک تومور غیر سرطانی) یا آسیب به غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس ایجاد شود.
انجام آزمایش هورمون رشد برای بزرگسالان رایج نیست، زیرا احتمالا مشکلات دیگری منجر به افزایش هورمون رشد شده اند.
افزایش هورمون رشد چگونه رخ می دهد و چه علائمی ایجاد می کند؟
افزایش هورمون رشد اغلب به دلیل یک تومور هیپوفیز (که معمولا خوش خیم است) است رخ می دهد این تومورها معمولا هورمون رشد تولید می کند.
هورمون رشد بیش از حد در کودکان می تواند باعث ادامه رشد استخوان های بلند آنها پس از بلوغ شود و در نتیجه به بیماری بسیار نادر، ژیگانتیسم منجر شود. افرادی که با افزایش هورمون رشد مواجه هستند ممکن است علائمی مانند بزرگی اجزای صورت، ضعف عمومی، تاخیر در بلوغ تاخیر و سردرد را بروز دهند. رشد تومورهای هیپوفیزی که هورمون رشد تولید می کنند، ممکن است باعث از دست دادن بینایی شوند.
افزایش هورمون رشد در بزرگسالان می تواند منجر به بیماری نادر، آکرومگالی، شود که نه با افزایش طول استخوان، بلکه با ضخیم شدن استخوان مشخص می شود. اگر چه علائمی مانند ضخیم شدن پوست، تعریق، خستگی، سردرد و درد مفاصل در ابتدا می تواند نامحسوس باشد، اما افزایش سطح هورمون رشد می تواند منجر به بزرگ شدن دست ها و پاها، بزرگ شدن استخوان های صورت، سندرم تونل کارپال و بزرگ شدن غیر طبیعی اندام های داخلی شود.
اغلب، تومور هیپوفیز که باعث تولید هورمون رشد می شود را می توان با جراحی برداشت و/یا با دارو یا اشعه درمان کرد. در بیشتر موارد، این اقدامات باعث می شود که سطوح هورمون رشد و 1IGF- به سطح نرمال یا نزدیک به نرمال بازگردد.
در صورت عدم درمان، آکرومگالی و ژیگانتیسم میتوانند منجر به عوارضی مانند دیابت نوع 2، افزایش خطر بیماریهای قلبی عروقی، فشار خون بالا، آرتریت و به طور کلی کاهش طول عمر شوند.
علائم افزایش هورمون رشد (ژیگانتیسم) در کودکان عبارتند از:
رشد بیش از حد در مقایسه با کودکان هم سن
سر بیش از حد بزرگ
دست و پاهای بزرگتر از حد معمول
چاقی خفیف تا متوسط
علائم افزایش هورمون رشد (آکرومگالی) در بزرگسالان عبارتند از:
- صدای عمیق و درهم
- بزرگی اجزای صورت مانند لب ها، بینی و زبان
- تعریق زیاد و بوی بدن
- ضخیم شدن استخوان ها
- پوست ضخیم و چرب
- سیکل های قاعدگی نامنظم در زنان
- اختلال نعوظ در مردان
آزمایش هورمون رشد در چه مواقعی انجام می شود؟
در صورتی که علائم مرتبط با افزایش یا کاهش هورمون رشد در فردی مشاهده شود، پزشک ممکن است آزمایش خون را برای بررسی سطوح هورمون رشد درخواست دهد. برای انجام این آزمایش باید به دقیق ترین آزمایشگاه مراجعه فرمایید.
غده هیپوفیز شما به طور معمول هورمون رشد را به صورت ضربانی در طول شبانه روز در جریان خون آزاد می کند و اوج ترشح آن در طول شب اتفاق می افتد. به همین دلیل، تفسیر یک آزمایش خون به تنهایی برای اندازهگیری هورمون رشد دشوار است و معمولاً از نظر پزشکی مفید نیست.
پزشکان اغلب از روش هایی به نام تست های تحریک و سرکوب هورمون رشد برای تشخیص کمبود یا افزایش هورمون رشد استفاده می کنند. به این ترتیب که پس از 10 تا 12 ساعت ناشتا بودن، نمونه خون از ورید بازو گرفته می شود. سپس تحت نظارت پزشک، روش سرکوب یا تحریک انجام می شود. این کار ممکن است شامل استفاده از انفوزیون داخل وریدی (IV) باشد. سپس نمونه خون مجددا در فواصل زمانی مشخص گرفته می شود.
گاهی اوقات یک نمونه خون پس از یک دوره ورزش شدید گرفته می شود.
نتایج آزمایش هورمون رشد چگونه تفسیر می شود؟
اگر سطح هورمون رشد در طول آزمایش تحریک هورمون رشد افزایش پیدا نکند، ممکن است نشان دهنده کمبود هورمون رشد باشد.
اگر بیماری یک کودک، کمبود هورمون رشد تشخیص داده شود، ممکن است از درمان با مکمل هورمون رشد بهره مند شود. مکمل هورمون رشد یک داروی تزریقی است که حاوی هورمون رشد مصنوعی است. زمانی که کمبود هورمون رشد به موقع تشخیص و درمان شود، برخی از کودکان می توانند در سال اول درمان چندین سانتی متر رشد کنند. برخی دیگر کمتر و کندتر رشد می کنند، اما همچنان درمان سودمند خواهد بود.
اگر سطح هورمون رشد در طول آزمایش سرکوب هورمون رشد کاهش نیابد، ممکن است به این معنی باشد که فرد به ژیگانتیسم یا آکرومگالی مبتلا است.
ژیگانتیسم یا غولپیکری و آکرومگالی اغلب توسط تومور در غده هیپوفیز، ایجاد میشوند. درمان تومور ممکن است شامل پرتودرمانی، جراحی و/یا دارو باشد.
گاهی پزشک ممکن است آزمایش های دیگری را برای کمک به تشخیص اختلال هورمون رشد تجویز کند. این آزمایش ها شامل موارد زیر هستند:
آزمایش 1IGF-: این ماده هورمونی است که به مدیریت هورمون رشد در بدن کمک می کند. برخلاف هورمون رشد ، سطوح 1IGF- در طول روز ثابت می ماند. بنابراین، می تواند یک راه مفید برای فهمیدن اینکه آیا بدن مقدار طبیعی هورمون رشد تولید می کند یا خیر باشد.
آزمایش 3IGBP-: این ماده پروتئینی است که حامل اصلی 1IGF- است. این آزمایش می تواند به تشخیص کمبود یا افزایش هورمون رشد کمک کند.
هورمون رشد چگونه به عنوان دارو استفاده می شود؟
شکل مصنوعی هورمون رشد فقط با نسخه در دسترس است و تزریق می شود.
پزشکان هورمون رشد را در کودکان، در موارد زیر تجویز می کنند:
- کمبود هورمون رشد
- شرایطی که باعث کوتاهی قد می شوند، مانند بیماری مزمن کلیوی، سندرم ترنر و سندرم پرادر ویلی.
در بزرگسالان، هورمون رشد را برای درمان بیماری های زیر تجویز می کنند:
- کمبود هورمون رشد
- از دست دادن بافت عضلانی ناشی از HIV.
- سندرم روده کوتاه.
مصرف هورمون رشد مصنوعی چه عوارضی را ایجاد می کند؟
استفاده از هورمون رشد مصنوعی برای درمان می تواند عوارض جانبی خاصی ایجاد کند از جمله:
- سندرم تونل کارپال
- افزایش مقاومت به انسولین و/یا دیابت نوع 2.
- ادم یا تورم در بازوها و پاها
- درد مفاصل و عضلات.
- بزرگ شدن بافت پستان (ژنیکوماستی) در مردان
- افزایش خطر ابتلا به برخی سرطان ها.
- بی حسی و سوزن سوزن شدن پوست
- افزایش سطح کلسترول
محققان اطلاعات کافی در مورد اثرات طولانی مدت درمان با هورمون رشد مصنوعی ندارند.