نام آزمایش: Adrenccorticotropic Hamone Test (ACTH)
بخش: هورمون شناسی
نمونه مورد نیاز: خون وریدی
نام های دیگر: Corticotropin, Cosyntropin
آزمایشات مکمل: آزمایش سرکوب دگزامتازون
هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) هورمونی است که در غده هیپوفیز تولید می شود تا ترشح هورمون کورتیزول توسط غدد فوق کلیوی ( اندام های کوچک موجود در بالای هر کلیه) را تحریک کند. استرس می تواند ترشح ACTH را تحریک کند. کورتیزول برای تنظیم متابولیسم گلوکز، پروتئین و چربی مهم می باشد. سرکوب پاسخ سیستم ایمنی و حفظ فشار خون به طور معمول، از وظایف (ACTH) می باشد. غلظت (ACTH) زمانی که کورتیزول کاهش می یابد، افزایش یافته و زمانی که کورتیزول افزایش می یابد، کاهش می یابد.
آزمایش Adrenocorticotropic Hormone (ACTH) یک نوع آزمایش خون است که سطح هورمون ACTH را در بدن اندازه گیری می‌کند. این هورمون توسط غده هیپوفیز تولید شده و نقش مهمی در تنظیم تولید کورتیزول توسط غدد فوق کلیوی (آدرنال) دارد. کورتیزول نوعی هورمون استرس است که به بدن کمک می‌کند تا با استرس مقابله کند، سطح قند خون را تنظیم کند و سیستم ایمنی بدن را کنترل کند.
چه زمانی انجام آزمایش (ACTH) توصیه می شود؟
□ تشخیص بیماری سندروم کوشینگ: سندرم کوشینگ به علت وجود تومور در غده هیپوفیز ایجاد می شود و باعث افزایش سطح کورتیزول می شود.
* علائم فیزیکی مانند: چاقی به خصوص در نتحیه صورت، پوست نازک و شکننده، خطوط بنفش روی شکم، ضعف عضلانی، آکنه و افزایش موهای بدن، می باشد.
* علائم آزمایشگاهی: فشار خون بالا، کاهش پتاسیم ، افزایش بی کربنات، افزایش گلوکز و یا حتی دیابت.
□ تشخیص بیماری آدیسون: این بیماری، به علت تخریب بخشی از غده فوق کلیوی که هورمون های کورتیزول و آلدوسترون را تولید می کند، ایجاد می شود.
* علائم فیزیکی: ضعف عضلانی، خستگی، کاهش وزن، افزایش رنگدانه های پوست و کاهش اشتها.
* علائم آزمایشگاهی: کاهش فشار خون، کاهش قند خون ، کاهش سدیم ، افزایش پتاسیم و افزایش کلسیم.
□ بررسی تومورهای غده هیپوفیز: تومورهای خوش خیم موجود در غده هیپوفیز باعث کم کاری هیپوفیز می شود.
* علائم فیزیکی: کم اشتهایی، خستگی، اختلال در چرخه قاعدگی، هیپوگنادیسم (سطوح پایین‌تر هورمون‌های جنسی)، کاهش میل جنسی، تکرر ادرار شبانه، کاهش وزن، دید تونلی (ناتوانی در دیدن چیزها به پهلو)، از دست دادن بینایی، دوبینی و سردرد.
تومورهای آدرنال و غده هیپوتالاموس.
□ بررسی علائم مرتبط با سطوح غیرطبیعی کورتیزول مانند: خستگی، ضعف عضلانی، فشار خون بالا یا پایین، تغییرات وزن و قند خون غیرطبیعی.
الگوهای رایج ACTH و کورتیزول در بیماری های مختلف مرتبط با غدد فوق کلیوی و هیپوفیز:
| ACTH | کورتیزول | نام بیماری
|
| افزایش | افزایش | بیماری کوشینگ |
| کاهش | افزایش | تومورهای آدرنال |
| افزایش | افزایش | ACTH اکتوپیک (ACTH ساخته شده توسط تومور خارج از هیپوفیز، معمولا در ریه) |
| افزایش | کاهش | بیماری آدیسون |
| کاهش | کاهش | هیپوپیتاریسم (کم کاری هیپوفیز) |
آمادگی قبل از آزمایش:
12-8 ساعت قبل از انجام آزمایش، ناشتایی لازم می باشد. نیاز است در مورد داروهای مصرفی با پزشک مشورت کرده یا به کارشناس آزمایشگاه اطلاع داده شود.
روش انجام آزمایش:
برای بررسی سطح (ACTH) از روش های ایمونو اسی استفاده می شود، شامل:
□ الایزا (ELISA).
□ کمی لومینسنس(CLIA).
□ الکتروکمی لومینسنس (ECLIA).
□ الفا (ELFA).
دامنه مرجع:
□ بین ۷ تا ۱۰ صبح: حدود 3/63-2/ 7پیکوگرم بر میلی‌لیتر (pg/mL) یا 9/13-6/1 پیکومول بر لیتر (pmol/L).
□ بین ۴ تا ۸ بعدازظهر: ترشح ACTH تحت تأثیر ریتم شبانه روزی (Circadian Rhythm) قرار دارد بنابرین، سطح ACTH معمولاً نصف مقدار آن در صبح می باشد.
□ افزایش سطح :ACTH می تواند نشان دهنده بیماری هایی مانند: آدیسون، سندروم کوشینک، تومور هیپوفیز، تومور خارج از رحم تولید کننده ACTH و یا استرس شدید باشد.
□ سطح پایین :ACTH می تواند نشان دهنده وجود تومور آدرنال باشد.
عوامل افزایش دهنده سطح (ACTH) در خون کدامند؟
□ بیماری آدیسون (نارسایی اولیه آدرنال): در این اختلال، غدد آدرنال به اندازه کافی کورتیزول تولید نمی‌کنند، بنابراین می تواند منجر به افزایش جبرانی سطوح ACTH شود.
□ هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH): نوعی اختلال ژنتیکی است که در آن میزان تولید کورتیزول کاهش یافته و سطح ACTH افزایش می یابد.
□ تومورهای هیپوفیز (بیماری کوشینگ وابسته به ACTH): می توانند باعث ترشح بیش از حد ACTH شوند.
□ سندرم نلسون: این سندرم بعد از برداشته شدن هر دو غده آدرنال در بیماران مبتلا به بیماری کوشینگ اتفاق افتاده و باعث افزایش سطح ACTH می شود.
□ استرس شدید: استرس فیزیکی یا روانی می‌تواند باعث افزایش موقت سطح ACTH شود.
□ هیپوگلیسمی (قند خون پایین): می‌تواند محور هیپوتالاموس- هیپوفیز- آدرنال را فعال کرده و سطح ACTH را افزایش دهد.
□ اختلالات هیپوتالاموس: هر نوع اختلال در غده هیپوتالاموس که باعث افزایش ترشح CRH (Corticotropin-Releasing Hormone شود، می‌تواند باعث افزایش سطح ACTH شود.
عوامل کاهش دهنده سطح (ACTH) در خون کدامند؟
□ سندرم کوشینگ (به علت تومور آدرنال یا مصرف کورتیکواستروئیدها): افزایش سطح کورتیزول باعث سرکوب ترشح ACTH می‌شود.
□ نارسایی ثانویه آدرنال: آسیب به غده هیپوفیز و یا غده هیپوتالاموس می‌تواند، منجر به کاهش تولید ACTH و در نتیجه کاهش سطح کورتیزول شود.
□ مصرف کورتیکواستروئیدها: مصرف طولانی مدت کورتیکواستروئیدها (پردنیزون) می‌تواند باعث سرکوب ترشح ACTH شود.
□ مصرف برخی داروها: دگزامتازون، پردنیزون، هیدروکورتیزون، پردنیزولون و متیل پردنیزولون، پروژستاتور، مژسترول استات.
□ تومورهای آدرنال: این تومورها به طور مستقل کورتیزول تولید می‌کنند، بنابراین، می‌توانند باعث کاهش سطح سطح ACTH شود.
□ آسیب به غده هیپوفیز: آسیب هایی مانند: تومور، جراحی یا پرتودرمانی به غده هیپوفیز، می‌تواند تولید ACTH را کاهش دهد.
□ سندرم شیهان: علت این سندروم، از دست دادن خون در حین زایمان می باشد و می‌تواند به هیپوفیز آسیب رسانده و باعث کاهش سطح ACTH شود.
عوامل ایجاد کننده تداخل در آزمایش (ACTH) در خون کدامند؟
1) عوامل افزایش دهنده کاذب سطح (ACTH) خون:
□ برخی داروها: متفورمین، لیتیوم، داروهای ضدافسردگی (SSRIs)، داروهای ضد تشنج (کاربامازپین).
□ اختلالاتی مانند: عفونت های شدید، جراحی، یا تروما.
□ استرس.
□ بارداری.
□ ورزش شدید.
2) عوامل کاهش دهنده کاذب سطح (ACTH) خون:
□ برخی داروها: کورتیکواستروئیدها (پردنیزون، دگزامتازون)، مکمل های کورتیزول، مخدرها (مورفین).
3) سایر اختلالات:
□ اختلالات خواب.
□ اختلالات روانی.
□ همولیز نمونه خون.
□ نگهداری نامناسب نمونه.