قند خون ( Blood sugar )
هدف و کاربرد:
این آزمایش برای سنجش قند گلوکز موجود در سرم یا پلاسما(جزء مایع خون که پس از لخته شدن از لخته جدا می‌شود، سرم و اگر برای ممانعت از انعقاد به خون، به خون،ضدانعقاد افزوده گردد، جزء یادشده پلاسما نامیده می‌شود) طراحی گردیده است. گلوکز سوخت رایج بیشتر سلول‌های بدن است و برخی سلول‌ها نظیر سلول‌های مغزی یا گلبول‌های قرمز منحصراً قادر به استفاده از گلوکز به عنوان منبع انرژی هستند.
آماده‌سازی بیمار:
به 8 تا 12 ساعت ناشتایی نیاز دارد. ناشتایی در بالغین نباید کمتر از 8 ساعت و بیش از 16 ساعت باشد در کودکان نمونه بعد از خواب شبانگاهی و در شیرخواران زمان حد فاصل دو نوبت شیردهی ناشتایی محسوب می‌شود.
روش اندازه‌گیری در آزمایشگاه گوهردشت:
روش آنزیماتیک-کالریمتری
کاربرد بالینی:
آزمایش قند خون یکی از متداول‌ترین آزمایش‌هایی است که روزانه در آزمایشگاه برای ارزیابی سطح قند خون و تشخیص احتمالی دیابت انجام می‌شود. طبق راهنمای انجمن دیابت آمریکا مقدار قند خون بیش از 126 میلیگرم در دسی‌لیتر تشخیص مقدماتی دیابت را تأیید می‌کند. در صورت اخذ نتیجه بیش از مقدار یادشده و عدم وجود هرگونه سابقه افزایش قند خون، سنجش قند خون باید تکرار شده و با کسب نتیجه مشابه، تشخیص دیابت قطعی است. مقدار قند خون حدفاصل 100 تا 126 میلیگرم بر دسی‌لیتر نشانه کاهش تحمل به گلوکز و استعداد ابتلا به دیابت است. کسب یک بار نتیجه قند خون ناشتا بیش از 180 میلیگرم در دسی‌لیتر نیز نشانه ابتلا به دیابت است.
حدود 3/10 درصد مردم ایران به دیابت مبتلا هستند، شیوع در زنان کمی بیشتر از مردان است. در برخی استان‌ها مثل استان یزد شیوع بیماری تا 3/16 درصد نیز می‌رسد. دیابت مهم‌ترین علت ، نارسایی کلیوی در افراد منتظر پیوند، مهم‌ترین علت قطع عضو در موارد غیراز سانحه و در رأس علل نابینایی در بالغین 20 تا 74 ساله می‌باشد. بالا بودن قند خون باعث اتصال پایدار قند خون به عروق، اعصاب، نسوج چشم و نفرون‌ها در کلیه شده و منجر به عوارض کلیوی، عروقی، نوروپاتی و بینایی می‌گردد.
دیابت به دو صورت تظاهر می‌یابد، دیابت نوع 1 که شروع آن اغلب قبل از سن 20 سالگی است و ناشی از کمبود ترشح انسولین، به دلیل تخریب دائم سلول‌های بتای جزایر لانگرهانس پانکرآس می‌باشد. تخریب اغلب بنا به دلایل ایمونولوژیک و واکنش التهابی ناخواسته سیستم ایمنی علیه سلول‌های یادشده می‌باشد. به همین دلیل است که بیشتر موارد شروع دیابت نوع 1 به ویژه در کودکان ،نوجوانان و جوانان با ظهور انواع اتوآنتی‌بادی‌ها علیه اجزاء مختلف سلول‌های بتای پانکرآس همراه است.
دیابت نوع 2 که ناشی از مقاومت سلول‌ها به انسولین و عدم توانایی انسولین در اتصال به پذیرنده‌های سلولی است و اغلب نیز بعد از سن چهل سالگی تظاهر می‌یابد. دیابت نوع 2 با شیوه زندگی و عوامل زمینه‌ای نظیر چاقی، مصرف دخانیات و الکل، کم‌تحرکی، و عادات تغذیه‌ای نظیر افراط در مصرف چربی‌های اشباع همبستگی دارد. ژنتیک نیز عاملی قوی در بروز هر دو شکل دیابت نوع 1 و نوع 2 محسوب می‌شود.
دیابت حاملگی Gestational Diabetes نیز یکی از اشکال دیابت است، که در زنان حامله تظاهر یافته و در بیشتر مواقع با تولد نوزادان چاق همراه است. اغلب زنانی که در دوران بارداری دچار دیابت حاملگی می‌شوند، پس از زایمان به دیابت مبتلا می‌شوند و نیاز به پایش مرتب قند خون ، بعد از بارداری دارند.
سایر اشکال دیابت نظیر دیابت مرتبط با داروها یا مواد شیمیایی، دیابت بعد از پانکرآتیت یا التهاب پانکرآس، دیابت مرتبط با اختلالات غدد برون‌ریز نظیر فیبروز سیستیک، دیابت مرتبط با سایر نارسایی‌های غدد درون‌ریز مثل سندروم کوشینگ(ترشح بیش از اندازه کورتیزول)نیز وجود دارند.
آزمایش قند خون، اغلب آزمایشی غربالگری است و نتایج فراتر از دامنه مرجع نیاز به پیگیری دارد. قند خون ناشتا، قند بیمار را در لحظه خون‌گیری نشان داده و برای پایش درمان نیاز به اندازه‌گیری ,روزانه قند در ساعات مشخص نظیر دو ساعت بعد از صبحانه یا ساعت چهار بعدازظهر داریم. همچنین اندازه‌گیری هموگلوبین گلیکه(یا گلیکوزیله یا Hb A1C) و فروکتوزآمین نیز برای پایش بلندمدت و کوتاه‌مدت(اغلب در اطفال) درمان قند خون انجام می‌گردد.
قند خون اندازه‌گیری شده در آزمایشگاه حدود10 درصد بالاتر از قند خونی‌است که با دستگاه‌های اندازه‌گیری قند خون همراه انجام می‌شود. به عنوان مثال اگر هم‌زمان با خون‌گیری در آزمایشگاه قند خون خود را با دستگاه‌های اندازه‌گیری قند خون همراه اندازه‌گیری نمایید، ممکن است به جواب‌های 132 میلیگرم در دسی‌لیتر در آزمایشگاه و 120 میلیگرم در دسی‌لیتر توسط دستگاه قند خون همراه دست یابید. لازم به ذکر است این یک مثال تقریبی است و اختلاف به عوامل بسیار دیگری نظیر کالیبره بودن دستگاه قند خون همراه یا عدم قطعیت اندازه‌گیری قند خون سنجش‌شده در آزمایشگاه، نیز بستگی دارد.
افزایش در:
در دیابت نوع 1 و 2 و نیز در مصرف گلوکوکورتیکوئیدها، سندورم کوشینگ، فئوکروموسیتوما، مصرف دیورتیک‌ها، نارسایی مزمن کلیوی، پانکرآتیت حاد، استرس‌های حاد، گلوکاگوناما(تومور سلول‌های آلفای پانکرآس که در هر نقطه بدن ممکن است، رشد بابند) مقدار گلوکز در خون افزایش می‌یابد.
کاهش در:
گرسنگی و انسولینوما(تومورهای خوش‌خیمی از جنس سلول‌های بتای پانکرآس، که به طور نابجا ممکن است در هر نقطه بدن رشد کرده و با تولید کنترل نشده انسولین باعث کاهش قند خون گردند)، هایپوتیروئیدیسم، هایپوپاراتیروئدیسم، بیماری آدیسون، مصرف بیش از حد انسولین و داروهای کاهنده قند خون، می‌تواند باعث کاهش قند خون گردند.
دامنه مرجع قند ناشتا:
Normal : 70-100 mg/dL
Prediabetic: 100-125 mg/dL
Diabetic : >126 mg/dL
Pregnancy: <95 mg/dL
مداخله‌گرها:
هرگونه استرس، نظیر سوختگی ، سکته قلبی ، بیهوشی به دلیل تحریک به ترشح آدرنالین باعث افزایش قند خون می‌گردد. همچنین مصرف گلوکوکورتیکوئیدها(کورتون) باعث افزایش قند خون می‌گردد. تحمل به گلوکز در زنان باردار کاهش می‌یاید از این‌رو حد قند خون ناشتا در زنان باردار 95 میلیگرم در دسی‌لیتر می‌باشد. علاوه بر داروهای کاهنده قند خون، داروهایی نظیر فیبرها که برای درمان افزایش تری‌گلیسریدها استفاده می‌شوند، استامینوفن و الکل نیز می‌توانند باعث کاهش قند خون گردند.