سلول‌های خونی و فرمول افتراقی - آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک پزشکی گوهردشت

شمارش کامل سلول‌های خونی و فرمول افتراقی

Complete Blood count & differential formula

CBC & Diff

تعریف آزمایش:

آزمایش CBC و فرمول افتراقی گزارش کامل عددی عناصر خونی و توصیف برخی از خصوصیات اصلی آن است. CBC و فرمول افتراقی آزمایش ساده و ارزانی است که برروی خون محیطی انجام و اطلاعات ذیقیمتی را در خصوص سیستم خونسازی و سایر سیستمهای بدن فرآهم میآورد.

این آزمایش مجموعهای از سنجشها مشتمل بر شمارش گلبولهای قرمز(RBC count)، گلبولهای سفید(WBC count) و شمارش افتراقی انواع گلبولهای سفید و ردههای آن( مشتمل بر لنفوسیت، نوتروفیل، ائوزینوفیل و بازوفیل و ردههای پایینتر)، شمارش پلاکتها(PLT count)، اندازهگیری حجم فشرده گلبول قرمز (PCV) یا هماتوکریت Hct، غلظت هموگلوبین درخون تام Hb، اندکسهای گلبول قرمز (شامل، قطر متوسط گلبول قرمز یا MCV، هموگلوبین متوسط گلبول قرمز یا MCH، غلظت متوسط هموگلوبین در گلبول قرمز یا MCHC و پراکندگی قطر گلبولهای قرمز یا RDW) ، حجم متوسط پلاکت یا MPV، میباشد. در آزمایشگاه گوهردشت این آزمایش به کمک دو سیستم تمام خودکار Mindray BC5300 و Mindray BC6200 انجام می‌پذیرد.

این آزمایش با هدف کشف هرگونه اختلال در گلبول‌های سفید، قرمز و پلاکت‌ها صورت می‌گیرد. سیستم‌های خودکار موجود در آزمایشگاه گوهردشت، قادر است سلول‌های بالغ را از سلول‌های نابالغ تفکیک و بدین‌وسیله ارزیابی از میزان نوزایش(Regeneration) مغزاستخوان بدست دهد. همچنین سیستم‌های موجود در آزمایشگاه با اعلام هشدارها Flags متعاقب کشف هرگونه ناهنجاری در سلول‌ها، کارشناسان بخش را مطلع ساخته تا اسمیر خون محیطی بیمار را پس از رنگ‌آمیزی بررسی نمایند. در صورت مشاهده مواردی که نیاز به بررسی بیشتر دارند، آسیب‌شناس بالینی Clinical Pathologist، نیز اسمیر بیمار را بررسی می‌نماید.

آمادگی قبل از انجام آزمایش:

این آزمایش به آمادگی خاصی نیاز ندارد

روش اندازه‌گیری در آزمایشگاه گوهردشت:

این آزمایش در آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک پزشکی گوهردشت برروی شمارنده‌های خودکار Mindray BC5300 و Mindray BC6200 که قادر به اندازه‌گیری24 مؤلفه خونی هستند، انجام می‌گیرد. شمارش سلول‌ها براساس روش امپدانسومتری انجام می‌پذیرد. شمارنده‌های خودکار آزمایشگاه گوهردشت علاوه بر مقدار این مؤلفه‌ها،میزان بلوغ سلول‌ها را نیز به کمک رنگ‌آمیزی با مواد فلوئورسنس تعیین کرده و علاوه بر گزارش عددی، هیستوگرام پراکندگی سلول‌ها را نیز در خروجی به نمایش درمی‌آورند.

کاربرد بالینی:

آزمایشی عمومی برای ارزیابی وضعیت خونسازی، عفونتها، التهابات، بدخیمیها، پایش درمان با بسیاری از داروها از جمله شیمی‌درمانی و پرتودرمانی است. آزمایش شمارش کامل خونی، شاید بیشترین آزمایشی است، که درآزمایشگاه گوهردشت انجام می‌شود.

گلبول‌های قرمز بالغ عمری در حدود 120 روز دارند و پس از طی این مدت به وسیلۀ ماکروفاژها در طحال، کبد و مغزاستخوان و سایر اندام‌های سیستم بیگانه‌خوار(فاگوسیت) تک‌هسته‌ای (قبلاً به نام سیستم رتیکولواندوتلیال خوانده می‌شد) از خون برداشته شده و هموگلوبین آن تجزیه می‌شود. این سلول‌ها هنگام عبور از این اندام‌ها از نظر انعطاف‌پذیری، اندازه، pH و یکپارچگی کنترل شده و قابلیت استمرار انجام وظیفۀ آنها ارزیابی می‌شود. تغییر در اندازه RBCها آنیزوسیتوز و تغییر در شکل آنها پویکیلوسیتوز نامیده می‌شود، که در هنگام فقر آهن و تغییر در تولید گلبول‌های سرخ و آسیب‌های این سلول‌ها بروز می‌یابد.

هموگلوبین پروتئینی متالوپورفیرینی است، که وظیفۀ انتقال اکسیژن در بدن را برعهده دارد ومقدار آن برآوردی از ظرفیت حمل اکسیژن می‌باشد. در تفسیر مقادیر هموگلوبین و هماتوکریت حجم مایعات بدن را باید مدنظر قرار داد. مثلاً مقدار این دو مؤلفه در زنان باردار کم می‌شود، که تا حدود زیادی ناشی از افزایش حجم پلاسماست تا کاهش این دو مؤلفه. در صورت اندازه و شکل طبیعی گلبول‌های سرخ، مقدار هماتوکریت تقریباً سه برابر هموگلوبین است، ولی در آنمی‌ها و سایر شرایطی که با تغییر در اندازه و شکل RBC ها همراه است، این نسبت برقرار نیست.

شاخص‌ها یا اندکس‌های گلبول‌های قرمز برآوردی از اندازه و محتوای هموگلوبین این سلول‌ها هستند و تغییرات در آنها کمک زیادی به تفسیر نتایج CBC می‌کنند.

شاخص MCV که برآورد اندازه گلبول‌های سرخ است، هم از تقسیم مقدار هماتوکریت بر تعداد RBC به میلیون بدست می‌آید و هم به طور مستقیم از میانگین‌گیری از حجم اندازه‌گیری‌شده هزاران RBC در شمارنده‌های خودکار مدرن، که در آزمایشگاه گوهردشت، این شاخص از روش دوم بدست می‌آید. گلبول‌های قرمز بزرگتر از اندازه طبیعی ماکروسیت و گلبول‌های قرمز کوچک‌تر از اندازه طبیعی میکروسیت نامیده می‌شود.

شاخص MCH بیانگر میزان هموگلوبین در هر گلبول سرخ است و از تقسیم هموگلوبین بر تعداد RBC بدست می‌آید. گلبول‌های قرمز با محتوای کم‌تر هموگلوبین که در رنگ‌آمیزی‌های معمول هماتولوژی کم‌رنگ به نظر می‌رسند، هایپوکروم نامیده شده و چندگونگی در رنگ گلبول‌های سرخ را پلی‌کرومازی می‌گویند. شاخص MCHC بیانگر درصد هموگلوبین در هر گلبول سرخ است و در حالتی موسوم به اسفروسیتوز افزایش می‌یابد.

افزایش در:

RBC در هایپوکسی مزمن (مثلاً در سیگاری‌ها و نارسایی مزمن قلبی) ، پلی سایتمی و به طور فیزیولوژیک در افرادی که در ارتفاعات زندگی می‌کنند، افزایش می‌یابد.

WBC در عفونت‌ها، التهابات، ، نئوپلاسم لکوسیتیک، تروما، استرس افزایش می‌یابد.

شمارش پلاکت‌ها در آنمی فقر آهن، بدخیمی‌ها، پلی سایتمی، متعاقب طحال برداری و برخی عفونت‌ها و التهابات مزمن افزایش می‌یابد.

میزان هموگلوبین در انواع اریتروسیتوز نظیر پلی‌سایتمی افزایش می‌یابد.

میزان هماتوکریت انعکاسی از میزان RBC و هموگلوبین است و به موازات آنها افزایش یا کاهش می‌یابد.

میزان MCV در آنمی پرنیشیوز، درمان با داروهای آنتی‌متابولیت نظیر متوترکسات که در بیوسنتز DNA تداخل ایجاد می‌کنند، بیماری‌های کبدی و الکلی و کمبود ویتامین B12 و اسید فولیک افزایش می‌یابد.

میزان MCH در آنمی ماکروسیتیک افزایش می‌یابد.

میزان MCHC در اسفروسیتوز و همولیز داخل عروقی ناشی از هماگلوتینین سرد افزایش می‌یابد.

میزان RDW در آنمی فقر آهن، کمبود فولات و ویتامین B12 ، تالاسمی و سایر هموگلوبینوپاتی‌ها، آنمی همولیتیک و آنمی‌های متعاقب خونریزی افزایش می‌یابد.

میزان MPV در بیماری‌های دریچه قلبی، ITP(پورپورای ترومبوسایتوپنیک خودایمن)، خون‌ریزی شدید، کمبود فولات و B12 و لوسمی میلوژنیک و نیز بسیاری از حالات التهابی افزایش می‌یابد..

کاهش در:

گلبول‌های قرمز یا RBC پس از بلوغ در زنان کمتر از مردان است. علت این امر تا حدودی به دلیل خون‌ریزی قاعدگی در زنان و فزونی آندروژن‌ها در مردان است.

RBC در شرایطی نظیر ترومای داخل عروقی دراثر عواملی نظیر دریچه مصنوعی قلبی، فیبروز مغز استخوان، کاهش تولید دراثر نارسایی کلیوی یا سوءتغذیه، لوسمیها و از دست رفتن خون در خونریزیها کاهش مییابد.

میزان هماتوکریت انعکاسی از میزان RBC و هموگلوبین است و به موازات آنها افزایش یا کاهش مییابد.

WBC در اشکال مختلف نارسایی مغز استخوان نظیر شیمیدرمانی، رادیوتراپی، بیماریهای گسترش یابنده به مغز استخوان، عفونتهای پیشرفته، سوءتغذیه و بیماریهای خودایمنی کاهش مییابد.

شمارش پلاکتها در کاهش تولید ناشی از نارسایی مغزاستخوان یا فیبروز مغز استخوان یا بدخیمیها، پرکاری طحال و افزایش تخریب به دلیل آنتیبادیها(ITP)، عفونت، داروها، دریچه های مصنوعی قلب و افزایش مصرف مثلاً در انعقاد عروقی منتشره، ترومبوز یا رقیق شدن در اثر ترانسفوزیون خون یا فرآوردههای عاری از پلاکت کاهش مییابد.

میزان هموگلوبین در انواع کمخونیها یا مواردی که حجم پلاسما افزایش مییابد، نظیر حاملگی کاهش مییابد.

میزان MCV در آنمی فقر آهن، تالاسمی و آنمی بیماریهای مزمن کاهش مییابد.

میزان MCH در آنمی فقر آهن، تالاسمی و آنمی بیماریهای مزمن کاهش مییابد.

میزان MCHC در آنمی فقر آهن و تالاسمی کاهش مییابد.

میزان MPV در آنمی آپلاستیک، شیمی درمانی با داروهای سرکوبگر میلوئید، و سندروم ویسکوت آلدریچ کاهش مییابد.

دامنه مرجع مؤلفه‌های آزمایش CBC:

دامنه مرجع شمارش گلبول‌های سفید WBC(´10³/µL)
گروه سنی	جنس		حداقل	حداکثر
گروه سنی	مرد	زن	حداقل	حداکثر
1 تا 7 روز	✔		9/1	34
8 تا 14 روز	✔		5/9	23
15 تا 30 روز	✔		5/1	21/9
31 روز تا 4 ماه	✔		5/1	15/9
5 تا 12 ماه	✔		5/6	13/5
13 ماه تا 2 سال	✔		5/2	13
3 تا 5 سال	✔		4/9	12/5
6 تا 7 سال	✔		4/4	12
8 تا 14 سال	✔		3/9	11/5
15 تا 18 سال	✔		3/5	11
19 تا 49 سال	✔		3/5	10/5
19 تا 49 سال		✔	3/9	11/1
50 تا 69 سال	✔		3/9	11
50 تا 69 سال		✔	3/2	11/5
70 تا 150 سال	✔		4/1	10/5
70 تا 150 سال		✔	4	10/8
دامنه مرجع شمارش گلبول‌های قرمز RBC( برحسب ´10⁶/µL)
1 تا 7 روز	✔	✔	3/9	6/2
8 تا 14 روز	✔	✔	3/6	6
15 تا 30 روز	✔	✔	3/3	5/5
31 روز تا 4 ماه	✔	✔	3/1	4/5
5 تا 12 ماه	✔	✔	3/6	5/1
13 ماه تا 2 سال	✔	✔	3/7	5/2
3 تا 5 سال	✔	✔	3/9	5/2
6 تا 7 سال	✔	✔	3/9	5/3
8 تا 14 سال	✔	✔	3/9	5/4
15 تا 18 سال	✔		4/3	5/8
15 تا 18 سال		✔	3/9	5/4
19 تا 49 سال	✔		4/3	5/7
19 تا 49 سال		✔	3/9	5/1
50 تا 69 سال	✔		3/7	5/4
50 تا 69 سال		✔	3/4	5/2
70 تا 150 سال	✔		3	5/3
70 تا 150 سال		✔	2/9	5/3
دامنه مرجع مقدار هموگلوبین Hb(برحسب g/dL)
1 تا 7 روز	✔		13/5	22
8 تا 14 روز	✔		11/5	20/5
15 تا 30 روز	✔		10/5	20/2
31 روز تا 4 ماه	✔		9/8	14/1
5 تا 12 ماه	✔		10/5	13/9
13 ماه تا 2 سال	✔		10/9	14/1
3 تا 5 سال	✔		10/9	14/8
6 تا 7 سال	✔		11/8	15/4
8 تا 14 سال	✔		12/8	16
15 تا 18 سال	✔		13	17
15 تا 18 سال		✔	12/3	15/4
19 تا 49 سال	✔		13/5	17/5
19 تا 49 سال		✔	11/8	15/5
50 تا 69 سال	✔		11/7	16/6
50 تا 69 سال		✔	10/5	15/3
70 تا 150 سال	✔		9/6	15/9
70 تا 150 سال		✔	9	14/9
دامنه مرجع مقدار هماتوکریت Hct(برحسب %)
1 تا 7 روز	✔		42	60
8 تا 14 روز	✔		39	60
15 تا 30 روز	✔		31	55
31 روز تا 4 ماه	✔		28	42
5 تا 12 ماه	✔		33	42
13 ماه تا 2 سال	✔		33	43
3 تا 5 سال	✔		33	43
6 تا 7 سال	✔		35/8	43
8 تا 14 سال	✔		37	46
15 تا 18 سال	✔		37	49
15 تا 18 سال		✔	35	46
19 تا 49 سال	✔		38	51
19 تا 49 سال		✔	35	46
50 تا 69 سال	✔		34	48
50 تا 69 سال		✔	31	45
70 تا 150 سال	✔		27	46
70 تا 150 سال		✔	25	45
دامنه مرجع مقدار حجم متوسط گلبول سرخ MCV(برحسب FL)
1 تا 7 روز	✔		93	125
8 تا 14 روز	✔		86	120
15 تا 30 روز	✔		85	112
31 روز تا 4 ماه	✔		77	110
5 تا 12 ماه	✔		74	92
13 ماه تا 2 سال	✔		74	89
3 تا 5 سال	✔		74	88
6 تا 7 سال	✔		75	90
8 تا 14 سال	✔		77	92
15 تا 18 سال	✔		81	92
15 تا 18 سال		✔	79	92
19 تا 49 سال	✔		81	95
19 تا 49 سال		✔	81	98
50 تا 69 سال	✔		79	98
50 تا 69 سال		✔	80	100
70 تا 150 سال	✔		82	101
70 تا 150 سال		✔	78	102
دامنه مرجع مقدار متوسط هموگلوبین در هر گلبول سرخ MCH(برحسب pg)
1 تا 7 روز	✔		31	37
8 تا 14 روز	✔		31	37
15 تا 30 روز	✔		25	34
31 روز تا 4 ماه	✔		25	33
5 تا 12 ماه	✔		25	31
13 ماه تا 2 سال	✔		24	30
3 تا 5 سال	✔		24	30
6 تا 7 سال	✔		25	33
8 تا 14 سال	✔		25	34
15 تا 18 سال	✔	✔	25	34

19 تا 49 سال	✔	✔	27	33

50 تا 69 سال	✔		27/7	34
50 تا 69 سال		✔	27/6	25
70 تا 150 سال	✔		27	36
70 تا 150 سال		✔	26	35/5
دامنه مرجع درصد متوسط هموگلوبین در هر گلبول سرخ MCHC(برحسب %)
1 تا 7 روز	✔		31	38
8 تا 14 روز	✔		31	36
15 تا 30 روز	✔		31	35/3
31 روز تا 4 ماه	✔		31	35/5
5 تا 12 ماه	✔		31	35/5
13 ماه تا 2 سال	✔		31	35/2
3 تا 5 سال	✔		31	35/7
6 تا 7 سال	✔		31	35/7
8 تا 14 سال	✔		31	35/7
15 تا 18 سال	✔		32/4	35/6
15 تا 18 سال		✔	32/4	35/6
19 تا 49 سال	✔		32	36
19 تا 49 سال		✔	31/6	36
50 تا 69 سال	✔		31	36
50 تا 69 سال		✔	31	36
70 تا 150 سال	✔		31	36
70 تا 150 سال		✔	31	36
دامنه مرجع شمارش پلاکت‌ها Plat(´10³/µL)
1 تا 7 روز	✔		180	550
8 تا 14 روز	✔		180	550
15 تا 30 روز	✔		210	640
31 روز تا 4 ماه	✔		210	580
5 تا 12 ماه	✔		210	560
13 ماه تا 2 سال	✔		210	560
3 تا 5 سال	✔		200	500
6 تا 7 سال	✔		180	480
8 تا 14 سال	✔		170	450
15 تا 18 سال	✔		183	345
15 تا 18 سال		✔	160	400
19 تا 49 سال	✔		145	420
19 تا 49 سال		✔	155	440
50 تا 69 سال	✔		125	385
50 تا 69 سال		✔	145	440
70 تا 150 سال	✔		85	385
70 تا 150 سال		✔	117	390

تداخل های آزمایشکاهی:

میزان شمارش RBC در حاملگی و مصرف زیاد مایعات کاهش و بالعکس در دهیدراتاسیون افزایش مییابد.، داروهایی نظیر جنتامایسین یا اریتروپویتین باعث افزایش تعداد RBC میگردد.

افزایش کاذب WBC در حضورکرایوپروتئینها در نمونههای کهنه، اشکال خاصی از CLL به دلیل افزایش شکنندگی WBC، بیماری آگلوتینین سرد و برخی از گاموپاتیها به دلیل چسبندگی و تجمع WBC، همچنین وجود مقادیر زیادی گلبول قرمز هسته دار باعث افزایش کاذب شمارش WBC میگردد، که در چنین صورتی شمارش WBC در آزمایشگاه گوهردشت براساس مشاهده و شمارش گلبول‌های قرمز هسته‌دار، طبق فرمول زیر اصلاح می‌شود. در این فرمول nRBC تعداد گلبول قرمز هسته دار به ازای شمارش یکصد گلبول سفید است.

corrected WBC=Observed WBC×(100/(nRBC+100)

آگلوتینینهای سرد باعث کاهش کاذب HCT میگردند ،در آزمایشگاه گوهردشت در صورت ظن به وجود آگلوتینین‌های سرد خون تام به مدت 20 تا 30 دقیقه در حمام 37 درجه قرار می‌گیرد.

همچنین افزایش میزان WBC باعث افزایش کاذب هماتوکریت در سیستم هایی که براساس هدایت جریان الکتریکی کار میکنند، نظیر Mindray BC-6200 میگردد.

برخی داروها نظیر آسیکلویر، آمینوسالیسیلیک اسید، ضد تشنجها، آنتی متابولیتها(مثل متوترکسات) ، مفنامیک اسید، متفورمین، ایزونیازید، ، نئومایسین تری‌متوپریم، OCP (قرص‌های ضدبارداری خوراکی) باعث افزایش MCV میگردند. همچنین در مواقع افزایش گلبول‌های قرمز جوان یا رتیکولوسیت‌ها در خون که در هنگام افزایش روند خون‌سازی مثل مراحل درمان آنمی‌ها شاهد آن هستیم، مقدار MCV به طور کاذب افزایش می‌یابد، چرا که RBCهای جوان کمی بزرگتر از RBCهای بالغ هستند. همچنین در هایپرگلایسمی(افزایش قند خون) مقدار MCV افزایش می‌یابد. زیرا به منظور شمارش، خون با موادی به نام ایزوتون که در مقایسه با پلاسمای هایپرگلایسمی ، هایپوتونیک(کم‌غلظت‌تر) محسوب می‌شود، مخلوط گشته و این امر باعث افزایش گلبول‌های سرخ می‌گردد.