نام آزمایش: Acetaminophen Test (سطح دارویی استامینوفن)
نام اختصاری: Acetaminophen
نام بخش: بیوشیمی (Drug Monitoring)
نمونه مورد نیاز: خون وریدی، ادرار، بزاق، مو
آزمایش سطح دارویی استامینوفن (Acetaminophen Level Test) جهت تشخیص مسمومیت یا مصرف بیش از حد این دارو انجام می شود. این آزمایش با اندازه گیری غلظت استامینوفن در نمونه خون، به پزشکان کمک می کند تا خطر آسیب کبدی را بررسی و درمان مناسب را آغاز کنند.
چه زمانی انجام آزمایش Acetaminophen توصیه می شود؟
□ مصرف بیش از حد استامینوفن (Over Dose)، به خصوص در بزرگسالانی که بیش از ۴ گرم در روز مصرف کرده اند.
□ بروز علائم مسمومیت مانند تهوع، استفراغ، درد شکم، زردی پوست یا چشم (یرقان)، ادرار تیره، یا اختلالات عملکرد کبدی.
□ شک به تداخلات دارویی که، متابولیسم کبدی استامینوفن را تحت تأثیر قرار میدهند (مصرف هم زمان با الکل، باربیتورات ها، ایزونیازید).
علائم مسمومیت ناشی از مصرف بیش از حد استامینوفن چه هستند؟
□ ۲۴ ساعت اول مصرف: تهوع، استفراغ، درد شکم، تعریق، و بی اشتهایی.
□ 72-24 ساعت بعد از مصرف: درد در ناحیه کبد (سمت راست بالای شکم)، ادرار تیره، زردی (یرقان).
□ بعد از ۷۲ ساعت از مصرف: نارسایی کبدی، خونریزی، کما (در موارد شدید).
آمادگی قبل از آزمایش:
نمونه گیری ۴ ساعت پس از مصرف استامینوفن انجام گیرد تا غلظت پلاسمایی به اوج خود برسد. اگر آزمایش جهت بررسی مسمومیت یا Over Dose ناشی از مصرف بیش از حد استامینوفن انجام می شود، نیاز است، زمان دقیق مصرف آخرین دوز استامینوفن یادداشت شده و به پزشک و یا کارشناس آزمایشگاه اطلاع داده شود. همچنین لازم است، در مورد سایر داروهای مصرفی با پزشک مشورت کرده و یا به کارشناس آزمایشگاه اطلاع داده شود. ۲۴ ساعت قبل از انجام آزمایش از مصرف الکل خودداری شود، زیرا الکل متابولیسم استامینوفن را مختل کرده و باعث ایجاد نتایج کاذب شده و یا سمیت کبدی را افزایش می دهد.
روش انجام آزمایش:
1) روش ایمونواسی (Immunoassay):
□ ELISA (سنجش ایمونوسوربنت متصل به آنزیم) یا FPIA (سنجش فلورسنت پلارایزاسیون).
□ روش مبتنی بر واکنش آنتی بادی-آنتی ژن اختصاصی برای استامینوفن.
2) روش های کروماتوگرافی:
HPLC □ (کروماتوگرافی مایع با عملکرد بالا): دقیق ترین روش برای جداسازی و اندازه گیری استامینوفن و متابولیت های آن.
GC-MS □ (کروماتوگرافی گازی طیف سنجی جرمی): روش تأییدی برای موارد پیچیده و یا نتایج متناقض.
دامنه مرجع:
نتایج بر اساس نمودار رومک – متیو (Rumack-Matthew) ارزیابی می شوند:
□ حداکثر دوز مجاز در بزرگسالان: ۴۰۰۰ میلی گرم (۴ گرم) در روز
□ حداکثر دوز مجاز در افراد با مشکلات کبدی و یا مصرف کنندگان الکل: کمتر از ۲۰۰۰ میلی گرم در روز.
* از مصرف هم زمان داروهای حاوی استامینوفن (داروهای سرماخوردگی) خودداری گردد تا از اوردوز ناخواسته جلوگیری شود.
عوامل افزایش دهنده سطح Acetaminophen در نمونه کدامند؟
□ مصرف بیش از حد (Over Dose): مصرف دوزهای بالاتر از ۴ گرم در روز (به ویژه در بزرگسالان) یا ۲ گرم در روز در افراد دارای مشکلات کبدی یا مصرف الکل.
□ اختلال در متابولیسم کبدی: بیماری های کبدی (سیروز یا هپاتیت)، مهارکننده های آنزیم های کبدی (سیمتیدین، فلوکونازول).
□ تأخیر در جذب دارو: مصرف فرمولاسیون های طولانی رهش (Extended-Release) دارو (کند شدن جذب دارو)، اختلالاتی مانند گاستروپارزی (تأخیر در تخلیه معده).
□ پلی مورفیسم های ژنتیکی: کاهش فعالیت آنزیم های کبدی CYP2E1) و (CYP3A4.
عوامل افزایش دهنده خطر مسمومیت ناشی از Acetaminophen کدامند؟
□ مصرف زیاد الکل:
1) آنزیم CYP2E1 را فعال کرده و تولید متابولیت سمی NAPQI را افزایش می دهد.
2) ذخایر گلوتاتیون کبدی را تخلیه می کند (ماده ای که NAPQI را خنثی می کند).
□ سوءتغذیه و یا روزه داری: کاهش ذخایر گلوتاتیون به دلیل کمبود پروتئین یا مواد مغذی.
□ بیماری های زمینه ای کبدی: کاهش توانایی کبد در سم زدایی NAPQI.
□ برخی تداخلات دارویی: افزایش یا کاهش فعالیت آنزیم های کبدی توسط ایزونیازید (درمان سل).
عوامل کاهش دهنده سطح Acetaminophen در نمونه کدامند؟
□ کاهش جذب دارو: استفراغ و یا استفاده از ذغال فعال در ساعات اولیه پس از مصرف، اسهال شدید.
□ زمان نامناسب نمونه گیری: انجام آزمایش زودتر از ۴ ساعت پس از مصرف (قبل از رسیدن به اوج غلظت پلاسمایی).
□ افزایش سرعت متابولیسم: مصرف داروهای القاکننده آنزیم های کبدی مانند ریفامپین، کاربامازپین، فنوباربیتال.
□ انجام آزمایش پس از ۲۴ ساعت از مصرف دارو: متابولیزه شدن بخش عمده ای از دارو.
عوامل ایجاد کننده تداخل در آزمایش Acetaminophen چه هستند؟
عوامل ایجاد کننده نتایج مثبت کاذب:
□ برخی داروها یا ترکیبات شیمیایی مشابه استامینوفن: سالیسیلات ها (آسپرین)، سولفونامیدها (کوتریموکسازول)، پروپوفن (Propyphenazone)، سایر داروهای مسکن غیراستروئیدی.
□ مصرف همزمان داروهای حاوی استامینوفن: برخی داروهای ترکیبی (قرص های سرماخوردگی).
□ نارسایی کلیه یا کبد: تجمع متابولیت های استامینوفن (NAPQI).
عوامل ایجاد کننده نتایج منفی کاذب:
□ انجام آزمایش، زودتر از ۴ ساعت پس از مصرف دارو: غلظت هنوز به اوج خود نرسیده است.
□ تأخیر در نمونه گیری بیش از ۲۴ ساعت پس از مصرف دارو: بخش عمدهای از دارو متابولیزه می شود.
□ در موارد Over Dose شدید: ممکن است اثر هوک (Hook Effect) در ایمونواسی رخ دهد.
□ داروهای کاهش دهنده کلسترول: فنوفیبرات (تغییر متابولیسم کبدی).