نام آزمایش: Alprazolam Level ( سطح دارویی آلپرازولام)
نام اختصاری: Alprazolam Level
نام بخش: Drug Monitoring (بیوشیمی)
نمونه مورد نیاز: خون وریدی، ادرار، بزاق
* نام رایج دارو: آلپرازولام – Alprazolam
* نام تجاری دارو: زاناکس
آلپرازولام از گروه بنزودیازپین ها است و با اتصال به گیرنده های GABA-A در مغز، فعالیت این انتقال دهنده عصبی بازدارنده را تقویت می کند. این عمل منجر به کاهش تحریک پذیری عصبی، آرامش عضلانی و تسکین اضطراب می شود. اثرات دارو معمولاً طی ۳۰ دقیقه تا 5/1 ساعت ظاهر شده و نیمه عمر آن حدود 16-11 ساعت می باشد. قرص آلپرازولام برای درمان انواع مختلفی از اختلالات اعصاب و روان مورد استفاده قرار می گیرد. سطح خونی Alprazolam به طور عمده به فعالیت آنزیم CYP3A4 بستگی دارد. تغییرات سطح خونی دارو ممکن است، منجر به عوارض جانبی شدیدی مانند: خواب آلودگی، افسردگی تنفسی و یا کاهش اثربخشی درمان شود.
آزمایش Alprazolam Level، جهت اندازه گیری غلظت آلپرازولام در خون انجام می شود و به پزشکان کمک می کند تا اثربخشی درمان، خطر مسمومیت یا اوردوز با دارو و همچنین تطابق بیمار با دوز تجویزی را بررسی کنند.
موارد مصرف داروی آلپرازولام چیست؟
□ درمان اختلالات اضطرابی: اضطراب عمومی (GAD)، اختلال هراس (پانیک)، اضطراب اجتماعی.
□ کنترل حملات پانیک: کاهش دفعات و کاهش شدت حملات.
□ کمک به بی خوابی کوتاه مدت: بی خوابی به علت اضطراب و استرس.
□ کمک به درمان افسردگی: به عنوان مکمل درمان در کنار داروهای ضدافسردگی با تجویز پزشک.
□ کاهش علائم اختلال استرس پس از سانحه (PTSD).
□ مدیریت علائم ترک الکل (تحت نظر پزشک).
چه زمانی انجام آزمایش Alprazolam Level توصیه می شود؟
□ پیگیری درمان با دارو: جهت اطمینان از رسیدن غلظت دارو به سطوح درمانی و جلوگیری از عوارض ناشی از دوز نامناسب.
□ تشخیص مسمومیت با دارو: وجود علائمی مانند: خواب آلودگی شدید، اختلال تنفسی و یا اغما که در اثر مصرف بیش از حد دارو (اوردوز) ایجاد می شود.
□ بررسی تداخلات دارویی: برخی داروها مانند فلوکونازول، کتوکونازول، یا ریتوناویر می توانند باعث کاهش فلظت متابولیسم آلپرازولام شده و غلظت آن را در خون افزایش دهند.
□ بررسی سوء مصرف و یا اعتیاد به دارو: آلپرازولام دارای پتانسیل اعتیادآوری بالایی می باشد.
آمادگی قبل از آزمایش:
نیازی به ناشتایی نمی باشد. لازم است، در صورت مصرف دارو با پزشک مشورت کرده و یا به کارشناس آزمایشگاه اطلاع داده شود.
روش انجام آزمایش:
1) روش های ایمونواسی (Immunoassay):
ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay) □: جهت تشخیص کیفی/ نیمه کمی دارو در ادرار و یا خون.
CEDIA (Cloned Enzyme Donor Immunoassay) □: روش رایج در آزمایشگاه های بالینی.
FPIA (Fluorescence Polarization Immunoassay) □.
2) تست های سریع (Point-of-Care Tests): کیت های ادراری مبتنی بر ایمونوکروماتوگرافی (نوارهای تست سریع)
3) تست های تأییدی:
□ کروماتوگرافی گازی – طیف سنجی جرمی (GC-MS).
□ کروماتوگرافی مایع – طیف سنجی جرمی (LC-MS/MS) جهت تأیید نتایج مثبت اولیه.
دامنه مرجع:
□ سطوح نرمال دارو : 40-20 نانوگرم بر میلی لیتر.
□ سطوح خطرناک دارو: بالای ۱۰۰ نانوگرم بر میلی لیتر (منجر به مسمومیت شدید یا اوردوز).
عوامل افزایش دهنده سطح Alprazolam در نمونه خون کدامند؟
□ داروهای مهارکننده آنزیم CYP3A4 (کاهش متابولیسم): آنتی بیوتیک ها (اریترومایسین، کلاریترومایسین)، ضد قارچ های آزولی (کتوکونازول، ایتراکونازول)، مهارکنندگان پروتئاز HIV (ریتروناویر)، گریپ فروت یا آب گریپ فروت (مهار غیرقابل بازگشت آنزیم CYP3A4)، داروهای سرکوب کننده CNS.
□ نارسایی کبدی:کاهش متابولیسم به علت اختلال در عملکرد آنزیم های کبدی.
□ افزایش سن (سالمندی):کاهش متابولیسم به علت کاهش فعالیت آنزیم ها و یا حجم توزیع آن ها.
□ چاقی شدید: تجمع دارو در بافت چربی و افزایش نیمه عمر دارو.
□ پلی مورفیسم های ژنتیکی در CYP3A4/5: کاهش فعالیت آنزیم و افزایش متابولیسم.
□ مصرف بیش از دوز تجویزی (اُوردوز).
عوامل کاهش دهنده سطح Alprazolam در نمونه خون کدامند؟
□ دارو های القاکننده آنزیم CYP3A4 (افزایش متابولیسم): ریفامپیسین، کاربامازپین، فنیتوین، گیاه هیپریکوم.
□ سوء جذب گوارشی: بیماری های روده ای.
□ مصرف الکل مزمن: القای آنزیم های کبدی.
□ عدم پایبندی به پروسه درمان: مصرف نکردن منظم دارو.
□ کاهش جذب: استفراغ و یا اسهال پس از مصرف دارو.
□ سیگار کشیدن: القای جزئی CYP1A2 و تأثیر غیرمستقیم بر روی دارو.
□ فرمولاسیون های با آزاد سازی سریع دارو: در اثر استفاده نادرست.
عوامل ایجاد کننده تداخل با آزمایش Alprazolam چه هستند؟
1) عوامل ایجاد کننده نتایج مثبت کاذب:
□ برخی داروها: داروهای غیربنزودیازپینی مانند سرترالین (SSRI)، اکساپروزین (NSAID)، هیدروکسیزین (آنتی هیستامین).
دیازپام، لورازپام، کلونازپام، مصرف مکمل ها (ریشه والرین، مواد گیاهی (افدرا در تست های دوپینگ).
□ بیماری های خودایمنی (لوپوس): تولید آنتی بادی های غیراختصاصی.
□ مصرف برخی غذاها: مصرف مکمل پاپی سید در زمان انجام تست های مورفین.
□ تماس با مواد شیمیایی: سفیدکننده ها در تست های ادرار.
□واکنش متقاطع (Cross-reactivity): برخی واکسن ها یا عفونت ها در تست های سرولوژی مانند HIV یا HCV.
□ وجود آنتی بادی های غیراختصاصی: آنتی بادی های هتروفیل در تست های ایمونواسی.
2) عوامل ایجاد کننده نتایج منفی کاذب:
□ برخی داروها: مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی (کورتیکواستروئیدها در تست های آلرژی).
□ اثر هوک (Hook Effect): در غلظت های بسیار بالای آنالیت (در تست hCG برخی تومورها).
□ تفاوت های فردی در متابولیسم کبدی: به خصوصف آنزیم های CYP3A4 و یا مصرف همزمان ترکیبات محرک آنزیم های کبدی (کاربامازپین، ریفامپین، یا عصاره هیپریکوم).
□ کاهش غلظت دارو: رقیق بودن ادرار به علت نوشیدن آب زیاد.
□ مصرف هم زمان دارو با گریپفروت: اثر بر متابولیسم آلپرازولام.
□ انجام آزمایش زود هنگام پیش از تشکیل آنتی بادی.
□ نقص ایمنی (عدم تولید آنتی بادی کافی).